روز بیست‏وپنجم: در سال صدوهشتادوسه، شهادت حضرت موسى بن جعفر علیهما السّلام در سن پنجاه‏وپنج سالگى در شهر بغداد واقع شد، و آن روزى است که غمهاى آل محمّد علیهم السّلام و شیعیان ایشان تازه مى‏شو.

شب بیست‏وهفتم: شب بعثت پیامبر صلى اللّه علیه و آله و از شبهاى پربرکت است، و در آن چند عمل مستحبّ است: اوّل: شیخ طوسى در کتاب «مصباح» فرموده: از حضرت جواد علیه السّلام روایت شده: همانا در ماه رجب شبى است، که از هر آنچه آفتاب بر آن مى‏تابد بهتر است و آن، شب بیست‏وهفتم رجب است، که در صبح آن پیامبر صلى اللّه علیه و آله به رسالت مبعوث شد. براى کسى‏که از شیعه ما عامل در آن شب است، پاداش نیکوکارى شصت سال مقرّر است، به محضر آن حضرت عرض شد: عمل در آن شب چیست؟

فرمود: چون نماز عشا را خواندى، و به بستر استراحت رفتى، تا پیش از نیمه شب، هر ساعتى که خواستى از بستر برمى‏خیزى، و دوازده رکعت نماز هر دو رکعت به یک سلام به جاى مى‏آورى در هر رکعت حمد و سوره‏اى از سوره‏هاى کوچک مفصّل میخوانى و کوچک مفصّل از سوره محمّد صلى اللّه علیه و آله تا آخر قرآن است، زمانى‏که از دوازده رکعت فارغ شدى، در همان حال نشسته هر یک از سوره‏هاى «حمد» و «قل اعوذ بربّ الفلق» و «قل اعوذ بربّ الناس» و «قل هو اللّه احد» و «قل یا ایّها الکافرون» و «انّا انزلناه» و آیة الکرسى را هفت مرتبه بخوان، و به دنبال همه آنها این دعا را بخوان:

سپاس خداى را که فرزندى بر نگرفته، و شریکى در فرمانروایى و یاورى از روى خوارى و نیاز برایش نبوده است، او را بسیار بزرگ شمار. خدایا! از تو درخواست مى‏کنم به حق جایگاههاى عزّتت بر پایه‏هاى عرشت و منتهاى رحمتت در قرآنت، و بنام بزرگتر بزرگتر بزرگترت، و ذکر برتر برتر برترت، و به کلمات کاملت، بر محمّد و خاندانش درود فرست، و با من چنان کن که شایسته آنى. سپس بخوان هر دعایى را که مى‏خواهى. و نیز غسل در این شب مستحب است. و نمازى که‏ داود بن سرحان از امام صادق علیه السّلام براى شب نیمه رجب روایت کرده و جزو اعمال شب نیمه ذکر شد در این شب هم خوانده مى‏شود. دوّم: زیارت حضرت امیر المؤمنین علیه السّلام است که برترین اعمال این شب مى‏باشد. و بدان که ابو عبد اللّه محمّد بن بطوطه که یکى از دانشمندان اهل سنت است در ششصد سال پیش از این زمان (زمان تألیف مفاتیح الجنان) مى‏زیسته، در سفرنامه خود معروب به «رحله ابن بطوطه» در بیان ورودش از مکّه معظّمه به نجف اشرف، روضه و قبر مبارک مولایمان امیر المؤمنین علیه السّلام را ذکر نموده، و گفته است همه اهل این شهر رافضى هستند، و براى این روضه مبارکه کراماتى ظاهر شده: از جمله در شب بیست وهفتم، ماه رجب که نامش نزد ال آنجا «لیلة المحیا» [شب بیدارى یا شب زندگانى‏] است، از عراقین [بصره و کوفه‏] و خراسان و شهرهاى فارس، و روم، افراد شل و مفلوج و زمین‏گیرى را که حدود سى یا چهل نفر مى‏شوند پس از عشا نزد ضریح مقدس على علیه السّلام مى‏آورند، آنگاه مردم اجتماع مى‏کنند، و به انتظار شفا یافتن و برخاستن آنان مى‏مانند.

گروهى از اجتماع‏کنندگان نماز مى‏خوانند، و عده‏اى ذکر مى‏گویند، و گروهى قرآن تلاوت مى‏کنند، و بعضى هم به تماشاى روضه مبارکه مشغول مى‏شوند، تا آنکه نصف یا دوسوم از شب بگذرد، در این هنگام تمام مبتلایان و زمین‏گیران که محروم از حرکت بودند، از جاى برمى‏خیزند درحالى‏که صحیح و تندرستند و نقصى در آنان نیست و مى‏گویند: لا اله الّا اللّه (معبودى جز خدا نیست)، «محمّد رسول اللّه» (محمّد فرستاده خدا است)، «علىّ ولى اللّه» (على ولىّ خدا است)، و این امرى است مشهور و معروف.

من گرچه آن شب را در آن روضه درنیافتم، ولى از مردمان مورد اطمینان که بر گفتارشان اعتماد داشتم شنیدم.

و همچنین در مدرسه‏اى که مهمانخانه آن حضرت است، سه نفر زمین‏گیر را که قدرت بر حرکت نداشتند مشاهده کردم، یکى از مردمان روم، و دیگرى از اهالى اصفهان، و سومى از مردم خراسان بود، از هر سه پرسیدم، چگونه شما درمان نیافته و در اینجا مانده‏اید؟ گفتند: ما شب بیست‏وهفتم رجب را درک نکردیم، اینجا مانده‏ایم تا شب بیست‏وهفتم آینده برسد، و شفاى خود را بگیریم، و به خاطر این شب، مردم زیادى از شهرها جمع مى‏شوند، و بازار بزرگى به مدّت ده روز برپا مى‏گردد.

مؤلف گوید: مبادا این حکایت را دور از واقع بدانى، چه همانا معجزات و کراماتى که این مشاهد مشرّفه به ظهور رسیده، و به حدّ تواتر نقل شده بسیار زیادتر از آن است که در شمار آید. و در ماه شوال گذشته [نسبت به زمان نوشتن این قسمت از مفاتیح الجنان به وسلیه مؤلّف بزرگوارش مرحوم محدّث قمى رحمه الله‏] سال هزار و سیصد و چ‏هل و سه هجرى قمرى در حرم مطهّر حضرت ثامن الائمة الهداة، و ضامن الامّة العصاة مولانا ابو الحسن على بن موسى الرضا (صلوات اللّه علیه)، سه زن که هر سه به علت بیمارى فلج و مانند آن زمین‏گیر بودند، و علاجشان از توان پزشکان بیرون بود، شفا یافتند، و این معجزه از آن قبر مطهّر بر همه واضح و آشکار شد همچون پدیدار شدن خورشید در آسمان صاف و بى‏ابر، و باز شدن دروازه نجب به روى عربهاى بادیه‏نشین، و شفا یافتن این سه زن به اندازه‏اى روشن بود، که براى مردم بیان شد، و دکترهایى که از بیمارى آنان مطلّع بودند، با اینکه در امر مداواى آنان دقت بسیار داشتند، شفا یافتن معجزه‏گونه آنان را تصدیق کردند، و بعضى از آنها تصدیق خود را بر شفاى آنان به صورت نوشته اعلام داشتند، و اگر ملاحظه اختصار، و عدم مناسبت محل نبود، داستان آنها را به تفصیل نقل مى‏کردم.

چه زیبا سروده شیخ ما شیخ حرّ عاملى در قصیده‏اش‏

سوم: شیخ کفعمى در کتاب «بلد الامین» فرموده: شب مبعث این دعا را بخواند:

خدایا! از تو درخواست مى‏کنم، به تجلّى اعظم، د راین شب از ماه معظّم، و به حق رسول مکرّم، که درود فرستى بر محمّد و خاندانش، و بیامرزى بر ما، آنچه را تو به آن از ما داناترى، اى آن‏که مى‏داند، و ما نمى‏دانیم، خدایا! بر ما برکت ده در این شب، شبى که آن را به شرف رسالت برترى دادى و به کرامتت‏ بزرگ نمودى، و به جایگاه شریفى برآوردى، خدایا! ما از تو درخواست مى‏کنیم به حق بعثت شریف و آقاى مهربان، و موجود پارسا، که بر محمّد و خاندانش درود فرستى، و اعمال ما را در این شب و در سایر شبها پذیرفته پیشگاهت قرار دهى، و گناهانمان را آمرزیده بدارى، و خوبیهایمان را مورد سپاس، و بدیهایمان را پوشیده گردانى، و دلهایمان را به گفتار خوش شادمان سازى، و روزیهایمان را از جانب خود به آسانى فراوان گردانى. خدایا! تو مى‏بینى، و خود دیده نمى‏شود، و تو در چشم‏انداز برترى، و بازگشت و سرانجام به سوى توست، و ممات و حیات و آخرت و دنیا از آن تو است. خدایا! به تو پناه مى‏آوریم از اینکه خوار و رسوا شویم، و از اینکه مرتکب عملى شویم که از آن نهى کرده‏ایم. خدایا درخواست بهشت را به رحمتت از تو داریم، و به تو پناه مى‏آوریم از آتش دوزخ، پس ما را به قدرتت از آتش پناه ده، و از تو درخواست حور العین داریم، پس به عزّتت روزى ما فرما، و فراخ‏ترین روزى را هنگام پیرى ما قرار ده، و نیکوترین اعمالمان را به گاه فرا رسیدن مرگمان، و عمر ما را در طاعتت و در آنچه ما را به سویت نزدیک کند و در نزدت بهره‏مندمان نماید و در پیشگاهت بر منزلتمان افزاید، طولانى گردان، و در همه حالات و کارها معرفتمان را نیکو گردان، و ما را به احدى از خلقت وامگذار تا بر ما منّت نهد، و بر ما به برآورده ساختن تمام حاجات دنیا و آخرتمان تفضّل فرما، و بخشش آغاز کن به پدرانمان و فرزندانمان، و همه برادران با ایمانمان، در همه آنچه از تو براى خود درخواست کردیم، اى مهربانترین مهربانان.

خدایا! از تو درخواست مى‏کنیم به نام بزرگت، و فرمانروایى دیرینه‏ات، که بر محمّد و خاندان محمّد درود فرستى، و بیامرزى بر ما گناه بزرگ را، چرا که بزرگ را جز بزرگ نمى‏آمرزد. خدایا! این ماه مکرّم رجب است که ما را به آن گرامى داشتى، نخستین ماههاى حرام است، که ما را به آن از میان امّتها اکرام نمودى، پس تو را سپاس اى داراى بخشش و کرم، از تو درخواست مى‏کنم بر حق ماه رجب، و به حق نام بزرگتر بزرگتر بزرگتر باشکوه‏تر و گرامى‏ترى که آن را آفریدى، پس در سایه‏ات استقرار یافت، نامى که از تو به غیر تو نرسد، که بر محمّد و اهل بیت پاکش درود فرستى، و ما را در این ماه از برپادارندگان طاعتت، و آرزومندان شفاعتت قرار دهى. خدایا! ما را به راه راست هدایت فرما، و جایگاه ما را نزد خود بهترین استراحتگاه در سایه‏سار رحمت همیشگى و فرمانروایى عظیمت قرار ده، تو ما را بسى، و چه نیکو کارگشایى. خدایا! ما را به حالت رستگارى و موفقیت برگردان، که در گروه غضب شدگان و در طایفه گمراهان نباشیم، به مهربانى‏ات اى مهربان‏ترین مهربانان. خدایا! به وسایل موجب آمرزشت، و به رحمتت که بر خود حتم نموده‏اى، از تو درخواست مى‏کنم، سلامت از هر گناه، و بهره‏مندى از هر کار نیک، و رسیدن به بهشت و رهایى از دوزخ را به من عطا فرمایى. خدایا! خوانندگان تو را خواندند و من هم تو را خواندم، و درخواست‏کنندگان از تو را درخواست کردند، و من هم از تو درخواست نمودم، و جویندگان تو را جویا شدند و من هم جویاى تو شدم. خدایا! تو مورد اطمینان و امیدى، و نهایت میل و رغبت در خواندن دعا به سوى توست، خدایا! بر محمّد و خاندانش درود فرست، و قرار ده یقین را در قلبم، و روشنى را در دیده‏ام، و خیرخواهى را در سینه‏ام، و ذکرت را در هر شب و روز بر زبانم، و روزى گسترده بى‏منّت و غیر حرام را روزى‏ام فرما، و در آنچه که روزى‏ام نمودى برکت افزا، و بى‏نیازى‏ام را در خودم، و دلبستگى‏ام را در آنچه نزد توست قرار ده، به مهربانى‏ات اى مهربان‏ترین مهربانان. پس به سجده برو و بگو: سپاس خداى را که ما را به معرفتش رهنمون شد، و به ولایتش خاص گرداند، و به طاعتش توفیقمان داد، سپاس سپاس ... تا صدر مرتبه. پس سر از سجده بردار و بگو:

خدایا من تو را براى رفع حاجتم قصد کردم، و به خواسته‏ام بر تو اعتماد نمودم، و روى آوردم به تو به واسطه امامان و سرورانم. خدایا! ما را به محبتشان سود بخش، و به جایگاه آنان وارد ساز و همنشینى با ایشان را روزى ما گردان و ما را در زمره آنان وارد بهشت کن، به مهربانى‏ات اى مهربان‏ترین مهربانان.

این دعا را سیّد ابن طاووس براى روز مبعث ذکر فرموده.

روز بیست‏وهفتم: یکى از اعیاد بزرگ است، و روزى است که حضرت رسول صلى اللّه علیه و آله به پیامبرى مبعوث شد، و جبرئیل براى ابلاغ پیامبرى، بر آن حضرت فرود آمد، و براى این روز چند عمل وارد است: اوّل: غسل کردن، دوّم: روزه‏گرفتن و آن یکى از چهار روزى است که در طول سال براى روزه‏گرفتن امتیاز ویژه دارد، و ثوابى برابر با روزه هفتاد سال دارد.

سوّم: صلوات زیاد فرستادن. چهارم: زیارت حضرت رسول صلى اللّه علیه و آله و امیر المؤمنین علیه السّلام. پنجم: شیخ طوسى در کتاب «مصباح» فرموده که از ریّان بن الصّلت روایت شده: حضرت جواد علیه السّلام زمانى که در بغداد بود روز نیممه و روز بیست‏وهفتم رجب را روزه گرفت، و همه خدمتکاران آن حضرت نیز روزه گرفتند و هم به ما فرمان داد دوازده رکعت نماز بجا آوریم به این صورت که در هر رکعت یک‏ مرتبه «حمد» و سوره خوانده و پس از پایان نماز، هر کدام از سوره‏هاى «حمد» و «قل هو اللّه احد» و «قل اعوذ برب الفلق‏ و قل اعوذ بربّ الناس» را چهار مرتبه بخوانیم، آنگاه چهار مرتبه بگوئیم:

معبودى جز خدا نیست و خدا بزرگ‏تر از هر چیزى است، و منزّه است خدا، و خدا را سپاس، و نیست جنبش و نیرویى جز به عنایت خداى برتر و بزرگ و چهار مرتبه: خدا، خدا، پروردگار من است، چیزى را براى او شریک نمى‏آورم و چهار مرتبه: هیچکس را براى پرودگارم شریک نسازم ششم: شیخ طوسى از جناب ابو القاسم حسین بن روح (رحمه الله) روایت کرده که در این روز دوازده رکعت نماز به جا مى‏آورى در هر رکعت سوره «حمد» و سوره‏اى که آسان باشد مى‏خوانى، و پس از گفتن تشهّد و سلام بین هر دو رکعت مى‏گویى:

خدا را سپاس که فرزندى بر نگرفته، و برایش در فرمانروایى شریکى و یاورى از روز خوارى نبوده است، و او را بزرگ شمار، اى توشه‏ام در همه عمر، اى همنشینم در سختیها، اى سرپرستم در نعمت، اى فریادرسم در رغبت، اى پیروزیم در حاجت، اى نگهدارم در غیبت، اى کفایتم در تنهایى اى همدمم در هراس، تو پوشاننده کاستى منى، تو را سپاس، تو نادیده گیرنده لغزش منى، تو را سپاس، تو بلندى‏بخش من در وقت افتادگى هست، تو را سپاس، بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست، و عیبم را بپوشان، و هراسم را ایمنى بخش، و لغزشم را نادیه گیر، و از گناهم چشم بپوش، و از زشتیهایم درگذر، و در زمره بهشتیان قرار دهم همراه با آن وعده صادقانه‏اى که به آنها داده‏اى.

هنگامى‏که از نماز فارغ شدى، هر یک از سوره‏هاى «حمد» و «قل هو اللّه احد» و «قل اعوذ برب الفلق‏ و قل اعوذ بربّ الناس» و قل یا ایّها الکافرون‏ و «انا انزلنا» و «ایة الکرسى» را هفت مرتبه مى‏خوانى و هفت بار مى‏گویى:

معبودى جز خدا نیست و خدا بزرگ‏تر است، و پاک است خدا، و جنبش و نیرویى جز به خدا نیست و هفت بار خدا، خدا پروردگار من است و هیچ‏چیر شریکش نگیرم و هر دعایى که بخواهى مى‏خوانى. هفتم: در کتاب «اقبال» و در بعضى نسخه‏هاى «مصباح» آمده است که مستحب است در این روز این دعا را بخوانند:

اى آن‏که به عفو و گذشت فرمان داده، و عفو و گذشت را بر عهده خویش ضمانت نموده است، اى آن‏که بخشید و در گذشت، مرا عفو کن و از من درگذر اى کریم. خدایا! طلب سخت شده، و چاره‏جویى و راهیابى مرا به زحمت افکنده و آرزوها کهنه گشته، و رشته امید جز از تو که یگانه‏اى و شریکى ندارى بریده شده است. خدایا! من راههاى خواهش را بسوى تو باز مى‏یابم، و چشمه‏سارهاى امید نزد تو پرآب است، و درهاى دعا را براى هرکه به درگاهت دعا کند گشوده‏اى و یارى‏ات آن را که از تو یارى خواهد فراهم است، و مى‏دانم که براى آن‏که تو را خواند در جایگاه اجابتى، و براى فریادکننده‏ات درصدد فریادرسى هستى، و همانا در طمع ورزیدن به بخششت و اعتماد به وعده‏ات جایگزینى است براى دریغ‏ورزى بخیلان، و گشایشى است از آنچه در دست ثروت‏اندوزان است، تو از بندگانت در پرده نمى‏روى، جز اینکه کردارشان بین تو و ایشان پرده مى‏افکند، و هرآینه دانستم که برترین توشه کوچ‏کننده به سویت اراده نیرومندى است، که بدان تو را برمى‏گزیند، و با همین اراده نیرومند دلم با تو مناجات کرده و از تو مى‏خواهم هر دعایى را که تو را به آن خواند امیدوارى که او را به آرزویش رساندى، یا فریادکشى به درگاهت که به دادش رسیدى، یا دلسوخته غمزده‏اى که اندوهش را زدودى، یا گنهکار خطاکارى که او را آمرزیدى، یا تندرستى که نعمت خویش را بر او تمام کردى، یا بى‏چیزى که توانگرى‏ات را به او هدیه دادى و چنین دعایى را بر تو حقّى است و نزدت مقامى، به حق این دعا بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست، و حاجات دنیا و آخرتم را برآور، این رجب مرجّب مکّرم است که ما را به آن گرامى داشتى، نخستین ماههاى حرام است، که ما را به خاطر آن از بین ملّتها اکرام نمودى، اى داراى جود و کرم، از تو درخواست مى‏کنیم به حق ماه رجب، و به نام بزرگتر بزرگتر بزرگتر باشکوه و گرامى‏ترى که آن را آفریدى پس در سایه‏ات استقرار یافت و جلوه‏اش از تو به دیگرى نمى‏رسد، بر محمّد و اهل بیت پاکش درود فرستى، و ما را در این ماه از عاملین به طاعتت، و آرزومندان شفاعتت قرار دهى. خدایا! ما را به راه راست هدایت فرما.

و استراحتگاه ما را در سایه‏سار همیشگى‏ات نزد خویش بهترین استراحتگاه قرار ده، که تو ما را بسى و چه نیکو کارگشایى هستى، و سلام و درود بر همه بندگان برگزیده‏اش، خدایا! به ما در این روز برکت ده، روزى که آن را برترى دادى، و به کرامتت بزرگ نمودى، و به جایگاه بزرگ و برتر وارد ساختى، بر آن‏که در این روز به سوى بندگانت فرستادى، و او را به مقام با کرامتى برآوردى درود فرست. خدایا! بر او درود فرست درودى همیشگى، براى تو سپاس، و براى ما ذخیره‏اى باشد، و در کارمان آسانى قرار ده، و پایان عمرمان را به سعادت و نیکبختى ختم کن، در حالى که اعمال اندک ما را پذیرفته، و با رحمت بى‏کرانت ما را به برترین آزروهایمان رسانده باشى، که تو بر هرچیز توانایى، و درود و سلام خدا بر محمّد و خاندانش باد.

مؤلّف گوید: این دعا را حضرت موسى بن جعفر علیهما السّلام در آن روزى که آن جناب را به جانب بغداد حرکت دادند بر زبان جارى ساخت، و آن روز، روز بیست‏وهفتم رجب بود، و این دعا از دعاهاى انتخابى ماه رجب است، هشتم: سیّد ابن طاووس در کتاب «اقبال» فرموده: دعاى «اللّهم انى اسالک بالتّجلّى الاعظم» را بخواند، و این دعا به روایت کفعمى جزو اعمال شب بیست‏وهفتم بیان شد.

روز آخر ماه: در این روز غسل وارد شده، و روزه‏اش سبب آمرزش گناهان گذشته و آینده است. و نماز سلمان به صورتى که در ضمن اعمال روز اوّل بیان شد بجاى آورده شود.

پی نوشت :

______________________________
(1) شاید مقصود بیماریهاى مربوط به پهلو باشد.