همه ما نعمت های الهی را دوست می داریم و هرقدر هم که نعمت به ما برسد باز به آرزوی نعمت های بیشتر و انواع دیگر آن می نشینیم. این امر به خودی خود اشکالی ندارد؛ اما به هنگام دریافت کردن نعمت ها باید به نکاتی هم توجه کنیم، که در اینجا می‌خواهیم به کمک یکی از فرمایش های کوتاه اما پرمغز امام حسین علیه السلام درباره آن اندیشه کنیم.
پله های پنهان سقوط
نعمت های الهی برای خیلی ها شیرین هستند اما صرف زیاد نعمت داشتن افراد را نباید به معنای "پسندیده بودن" اشخاص نزد خدا بدانیم. به عبارت دیگر ممکن است کسانی به جهت آزمایش و امتحان باشد که مشمول نعمت های فراوان و گوناگون خدا شده باشند. امام حسین علیه السلام در کلامی فرموده‌اند: پله های سقوط خدا برای بنده ‌اش آن است که نعمت ها را به او فراوان بدهد اما نگذارد شُکرش را بجا بیاورد.(1)
در اینجا می‌خواهیم درباره این گفتار قدری بیندیشیم تا نشان دهیم که یک جمله کوتاه از این خاندان چقدر معنا می‌تواند در خود داشته باشد.

درس اول –نعمت ها خداییست نه خیالی
در نظر خدا کل دنیا و محتویات آن وسیله و ابزاری برای رشد انسان است پس نعمت هایی که خدا به بنده ‌ها می ‌دهد و نیز سختی ‌های دنیوی هر دو مایه امتحان آنهاست. خدا از ما خواسته است که علم و روزی و سلامتی و غیره را طلب کنیم. برای آن دعا، تدبیر و نیز تلاش فکری و جسمی کنیم، همه اینها جزو وظایف ماست؛ اما در حقیقت این خداست که نعمت می ‌دهد.

درس دوم – شکر نعمت، نعمت است
شکر نیز از کارهای بنده است که مقدمه‌ اش را باید خدا اجازه دهد. درست است که وظیفه داریم شاکر خدا باشیم، اما نباید فراموش کنیم که شُکر، خودش یک نعمت خداست. به عبارت دیگر، تا خدا نخواهد ما نمی ‌توانیم شکر او را به زبان و عمل انجام دهیم. به عبارت دیگر شاکر حقیقی خود خداست(2). وقتی او شکر می ‌کند، در ما تمایل به انجام شکر پیدا می ‌شود و وقتی شکر می ‌کنیم او نعمت ما را زیاد می ‌کند؛ به فرمایش امام صادق علیه السلام: به هر کس که شکر بدهند،‌ از زیاد شدن نعمت محرومش نمی‌کنند.(3)
از این فرمایش امام حسین علیه السلام می‌ آموزیم که چوب خدا گاه به شکل نعمت های پیاپی ظاهر می ‌شود و بسیار بسیار فریبنده است، اما در حقیقت افیون نفهمی و غفلت است که به زودی گریبانگیر آن شخص می‌ شود

درس سوم – بعضی نعمت ها افیون غفلتند
سقوط های مرحله ‌ای به قدری آرام و پله پله است که هیچ کس متوجهش نمی ‌شود. قدیمی ‌ها چه خوب گفته‌ اند که چوب خدا صدا ندارد. از این فرمایش امام حسین علیه السلام می‌ آموزیم که چوب خدا گاه به شکل نعمت های پیاپی ظاهر می ‌شود و بسیار بسیار فریبنده است، و انسان بواسطه آن نعمت ها مورد ابتلا و آزمایش قرار می گیرد. و بسیارند افرادی که بواسطه نعمت زیاد دچار غفلت می شوند.

درس چهارم – ظاهربینی ممنوع
از قرآن می ‌آموزیم که فریب ظاهر را نخوریم و نعمت های مادی را دلیل نزدیکی انسان به خدا به شمار نیاوریم. از این فرمایش امام حسین علیه السلام نیز می ‌آموزیم که چه بسا افرادی از اوج بدبختی و هلاکتشان است که دارای نعمت های فراوان شده ‌اند و این نعمت های پی در پی، مراحل رسیدن آنها به عذاب ابدی است؛ از این رو از خدا نعمتی را بخواهیم که چنین نباشد.

درس پنجم – ترس هایی که مخصوص انسان های پرمغز است
نعمت های زیاد در چشم ما، خوشایند می‌ نماید،‌ اما در چشم باطن بینان هشداری بسیار بزرگ است؛ زیرا می ‌دانند که مقدمه سقوط های بزرگ و بی‌ بازگشت و عذاب های دردناک آخرت است، همچنان که می‌ تواند مقدمه توفیقات بزرگتر در بندگی خدا باشد؛ بنابراین عاقلانه آن است که درباره نعمت هایی که خدا به ما و دیگران می‌دهد، ‌ظاهربینی را رها کنیم. از این روست که انسان های پرمغز به هنگام دریافت نعمت های خدا، قدری هم ترس و اندیشه می‌کنند. به عنوان مثال دقت کنید که این شخص چگونه نگرانی خود را به امام صادق علیه السلام نشان می‌دهد:
سوال کننده: از خدای عز و جل مال خواستم، به من داد؛ فرزند خواستم،‌ به من داد؛ خانه خواستم، به من داد؛ می‌ترسم اینها بر اثر استدراج باشد.
امام صادق علیه السلام: بدان که به خدا قسم اگر اینها با حمد خدا همراه باشد، استدراج نیست.(4)
راه میانه، شکر و حمد است؛ یعنی به خود یادآوری کنیم که اولا این نعمت ها تماما از جانب خدا و لطف اوست نه حق ما؛ و ثانیا نعمت خدا برای استفاده درست و لذتبخش است؛ و ثالثا نباید مرگ را فراموش کنیم

نقش راهبردی شکر در زندگی یک مسلمان
از فواید شکر همین بس که خدا شاکر است و شکر را ارزش می‌ دهد و ناشکری در مقابل نعمت باعث می ‌شود که همان نعمت الهی نقش یک مزاحم را در مسیر رشد انسانی ما ایفا کند. امام باقر علیه السلام فرمودند: نعمتی که شکرش بجا آورده نشود، مانند کار بدی است که آمرزیده نشده باشد.(5) یعنی درست است که نعمت است اما دارای آثار سوء است. از این رو باید بیاموزیم که هر نعمتی را چگونه شکر کنیم زیرا شکر در زندگی یک مسلمان نقش راهبردی دارد.

راه نجات
در مقابل کسانی که در نعمت های الهی غوطه ورند و شکر نمی ‌کنند، ممکن است افرادی هم پیدا شوند که به جای لذت بردن از نعمت های خدا، مدام در حال ترس و واهمه استدراج به سر ببرند. راه میانه، شکر و حمد است؛ یعنی به خود یادآوری کنیم که اولا این نعمت ها تماما از جانب خدا و لطف اوست نه حق ما؛ و ثانیا نعمت خدا برای استفاده درست و لذتبخش است؛ و ثالثا نباید مرگ را فراموش کنیم.

پی نوشت ها:
1. الاستدراج من الله سبحانه لعبده أن یسبغ علیه النعم و یسلبه الشکر. (تحف العقول، سخنان امام حسین علیه السلام)
2. درباره اینکه شاکر حقیقی و ابتدایی خداست، تفکر و مطالعه تفسیر این آیات می‌تواند راهگشا باشد:
- إِنْ تُقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً یُضاعِفْهُ لَکُمْ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ وَ اللَّهُ شَکُورٌ حَلیمٌ (تغابن، 17)
- وَ قالُوا الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذی أَذْهَبَ عَنَّا الْحَزَنَ إِنَّ رَبَّنا لَغَفُورٌ شَکُورٌ (فاطر، 34)
- لِیُوَفِّیَهُمْ أُجُورَهُمْ وَ یَزیدَهُمْ مِنْ فَضْلِهِ إِنَّهُ غَفُورٌ شَکُورٌ (فاطر، 30)
- إِنَّ الصَّفا وَ الْمَرْوَةَ مِنْ شَعائِرِ اللَّهِ فَمَنْ حَجَّ الْبَیْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلا جُناحَ عَلَیْهِ أَنْ یَطَّوَّفَ بِهِما وَ مَنْ تَطَوَّعَ خَیْراً فَإِنَّ اللَّهَ شاکِرٌ عَلیمٌ (بقره، 158)
3. مَنْ أُعْطِیَ الشُّکْرَ لَمْ یُحْرَمِ الزِّیَادَة.
4. قَالَ قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِنِّی سَأَلْتُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یَرْزُقَنِی مَالًا فَرَزَقَنِی وَ إِنِّی سَأَلْتُ اللَّهَ أَنْ یَرْزُقَنِی وَلَداً فَرَزَقَنِی وَلَداً وَ سَأَلْتُهُ أَنْ یَرْزُقَنِی دَاراً فَرَزَقَنِی وَ قَدْ خِفْتُ أَنْ یَکُونَ ذَلِکَ اسْتِدْرَاجاً فَقَالَ أَمَا وَ اللَّهِ مَعَ الْحَمْدِ فَلَا. (کافی، ج2، ص97)
5. نِعْمَةٌ لَا تُشْکَرُ کَسَیِّئَةٍ لَا تُغْفَرُ