الف: پى‏ریزى مبانى فکرى وهّابیّت:

تبلیغ رسمى مبانى فکرى وهّابیّت مبتنى بر انحرافات شدید در امور اعتقادى و اثبات شرک و کفر فِرَق اسلامى به وسیله ابن تیمیّه در سال 698 ه . ق. در منطقه شام آغاز شد که با مخالفت آشکار دانشمندان بزرگ اهل سنّت و شیعه روبه‏رو شد، او در سال 728 در زندان قلعه دمشق جان سپرد که با مرگش افکار وى نیز به فراموشى سپرده شد.

بار دیگر افکار باطل ابن تیمیّه، از سوى محمّد بن عبد الوهّاب در سرزمین نجد و با هماهنگى محمّد بن سعود، حاکم دِرعیّه، در سال 1157 از سر گرفته شد که با نبردهاى خونین، بر سواحل خلیج فارس و تمامى منطقه حجاز سلطه یافتند.

ب: نخستین دولت سعودى:

خاندان سعود به ترتیب، یک دوره 75 ساله قدرت را تا سال 1233 در اختیار داشتند:

1. محمّد بن سعود، حاکم و امام وهّابیّت در سال‏هاى 1157 ـ 1179.

2. عبدالعزیز بن محمّد، رهبر وهّابیّت بعد از پدرش (1133 ـ 1218).

3. سعود بن عبد العزیز، متوفّاى 1229.

4. عبد اللّه بن سعود، متوفّاى 1233 که در استامبول کشته شد.

با قلع و قمع دولت نجد به دست ابراهیم پاشاى عثمانى و قتل عبداللّه بن سعود در اسلامبول، خاندان سعودى از قدرت ساقط شد و قریب 80 سال را در عزلت گذراندند.

ج: رهبران قبیله‏اى وهّابیّت پس از فروپاشى:

1. ترکى بن عبد اللّه بن محمّد بن سعود که در سال 1249 به قتل رسید.

2. فیصل بن ترکى بن عبد اللّه، متولّد 1213 و متوفّاى 1282.

3. عبد الرحمن بن فیصل بن ترکى، متوفّاى 1346.

د: دوّمین دولت سعودى:

ملک عبد العزیز بن عبد الرحمن در سال 1319 از کویت به ریاض برگشت و با کمک بازماندگانى از پیروان مسلک وهّابیّت و با تکیه بر کمک‏هاى بى‏دریغ انگلیسى‏ها و فرانسوى‏ها و در طىّ بیست سال مبارزه، دوباره بر حجاز مسلّط شد و با تبدیل نام حجاز به سعودى، سلطنت آل‏سعود را پى‏ریزى کرد و پس از 54 سال حکومت، سرانجام در سال 1373 از دنیا رفت و هم اکنون فرزندان وى بر این کشور حکومت مى‏کنند(1).

ه: کیفیّت تسلط عبدالعزیز بر حجاز:

عبدالعزیز بن عبدالرحمن آل سعود که در سال 1880 (1285شمسى) به دنیا آمده بود، در جوانى با خانواده خود براثر فشار «الرشید» که زادگاه آنان ریاض را متصرّف شده بود به کویت رفت و در دسامبر سال 1901 (آذر 1280 شمسى، شعبان 1319 قمرى) در 21 سالگى با نیرویى که از چهل و چند نفر بیشتر نبود به قصد پس گرفتن ریاض عازم نجد شد و اوایل 1902 ریاض را تصرف کرد و سپس به کوتاه کردن دست الرشید از نقاط دیگر پرداخت.

تا سال 1904 (1283 شمسى، 1322 قمرى ) همه نجد را به رغم حمایت نظامى عثمانى از الرشید تصرف کرد و با مرگ الرشید در سال 1906 (1284 شمسى) راه در برابر عبدالعزیز باز شد و به تدریج سایر مناطق تحت سلطه عوامل الرشید را گرفت و در سال 1913 (1292 شمسى، 1331 قمرى) احساء را هم بر قلمرو خود افزود و به ساحل خلیج فارس رسید.

دولت انگلستان که سرگرم عقب راندن عثمانى از سرزمین‏هاى عربى و مسلّط شدن بر آن‏ها بود در سال 1916 (1294 شمسى) اواسط جنگ جهانى اول، نجد و احساء را به عنوان قلمرو عبدالعزیز به رسمیت شناخت. عبدالعزیز در سال 1925 (1303 شمسى، 1343 قمرى) از اختلاف شریف مکه با دولت انگلستان استفاده کرد و حجاز را هم بر قلمرو خود افزود و خود را سلطان نجد و حجاز اعلام داشت.

هفتم ژانویه سال 1926 (17/10/1304 شمسى) قلمرو خود را مملکت سعودى اعلام داشت و 20 ماه مه سال 1927 (30/2/1306 شمسى 19 ذى‏قعده 1345 قمرى) دولت انگلستان طبق عهدنامه جدّه سال 1927 (1305 شمسى، 1344 قمرى) استقلال آن کشور را که تا نیمه جنگ جهانى اول تحت الحمایه عثمانى بود، به رسمیت شناخت.

آل سعود در هشتم شوال 1344 قمرى حرم امامان بقیع را ویران کرد.

ولى تاریخ اعلام رسمى تاسیس کشور سعودى 23 سپتامبر 1932 (2/7/1311 شمسى، 23 جمادى الاول 1351) است.

ملک سعود بن عبد العزیز، که متولد سال 1319 بود پس از مرگ پدرش از سال 1377 تا 1388، به مدت 11 سال حکومت را به دست گرفت.

ملک فیصل بن عبد العزیز، متولد 1324 بود پس از مرگ برادرش ملک سعود از سال 1388 تا 1395 به مدت 7 سال به عربستان حکومت کرد. و در دوران حکومتش به توسعه حرمین پرداخت.

ملک خالد بن عبد العزیز، متولد 1331، پس از مرگ برادرش ملک فیصل از سال 1395 تا 1402 به مدت 7 سال به سلطنت نشست.

ملک فهد بن عبد العزیز، متولد 1340، بعد از مرگ برادرش خالد از سال 1402 تا 1426 به مدت 24 سال زمامدار عربستان بود(2). ملک عبد اللّه بن عبد العزیز، متولّد 1352، پس از مرگ برادرش فهد در سال 1426 در سن 74 سالگى پادشاهى عربستان را به عهده گرفت.

پی نوشت:

(1) ر.ک: محمّد حسین قریب گرکانى، تاریخ وهّابیّت و مجلّه هفت آسمان، سال اوّل، شماره سوم و چهارم، ص 177.

(2) ر.ک: رسائل أئمّه دعوه التوحید، از دکتر فیصل بن مشعل بن سعود بن عبد العزیز.