مولوى در توضیح مسئله رضا مى‏گوید:

بهلول به یک مرد الهى مى‏رسد و از او مى‏پرسد: در چه حالى؟ مرا هم از حالت خود آگاه کن. آن مرد الهى مى‏گوید: شما از حال کسى مى‏پرسید که همواره جهان به مراد او مى‏گردد این است حال من، آن همه سیلاب‏ها و جویبارها و ستارگان فروزان طبق خواسته‏ او حرکت مى‏کنند، زندگى و مرگ نمودهاى هستى مانند مأموران عالى رتبه او هستند که کو به کو و نقطه به نقطه به حرکت درآمده‏اند، حال کسى را مى‏پرسى که هرجا بخواهد دلدارى، وهرجا که بخواهد تبریک وتهنیت مى‏فرستد.

سالکان راه حق و حقیقت مطابق خواسته او سیر مى‏کنند و درماندگان راه تکامل هم در دام او محبوسند، هیچ دندانى بدون رضا و فرمان او در دهان کسى نمى‏جنبد و بدون میل او برگى از درخت به زمین نمى‏افتد و بدون اراده او هیچ‏کس رهسپار دیار مرگ نمى‏گردد.

بهلول مى‏گوید: اى مرد الهى! راست مى‏گویى، از شکوه و حشمت و قیافه تو پیداست، تو همان شخصى که مى‏گویى، بلکه صد مرتبه بالاتر، ولى براى من هم چگونگى و علّت این حالت شگفت‏انگیز روحى را روشن کن تا مردم با فضل و فضول پیشه‏گان هم از دل و جان این وضع را که توصیف کردى بپذیرند.

اگر گوینده کامل سفره حقایق را باز کند، هرگونه غذا در سفره او پیدا خواهد شد، تا هیچ میهمانى بى‏غذا نماند و هرکس خوراک شایسته خود را بخورد، مانند قرآن که داراى هفت بطن است و همه مردم از خاص و عام مى‏توانند غذاى روح خود را از آن هفت بطن دریابند.

آن مرد الهى گفت: این مسئله پیش عموم مردم یقین است که هستى پیرو امر الهى است، هیچ برگى بدون قضا و حکم آن خداوند بزرگ بر زمین نمى‏افتد، او خدایى است که تا به غذا دستور ورود به گلو ندهد، لقمه به گلو وارد نمى‏گردد.

جنبش و فعالیت تمایلات و مى‏خواهم‏ها که زمام امور آدمى را به دست گرفته‏اند در مقابل امر آن خداى بى‏نیاز رام و تسلیم‏اند، بدون فرمان ازلى نافذ خداوند، امکان ندارد که ذره‏اى در زمین و آسمان‏ها به حرکت درآید و یا چرخى به گردش آید.

کیست که بتواند همه رگ‏هاى درختان را بشمارد؟ هیچ‏کس؛ زیرا بى‏نهایت در گفتگوى محدود هرگز نمى‏گنجد. به طور خلاصه بگویم: هیچ کارى به جز با امر پروردگار صورت‏ نمى‏گیرد. وقتى که قضاى حق مورد رضاى بنده‏اش قرار گرفت، در مقابل تمام فرمان‏هاى حق مانند یک بنده ناچیز مقهور اراده او مى‏گردد.

این بندگى را از راه تکلّف و با انگیزه مزد و پاداش به دست نمى‏آورد، بلکه طبیعت حیوانى خود را از دست داده، طبع جدیدى به دست آورده است که به مقام بندگى نایل آمده است. او دیگر زندگى را براى خود نمى‏خواهد، بلکه محکوم به حکم خداوند بى‏نظیر است.

در هرجا دستور ازلى الهى راهى را معین کرده است، چه زندگى و چه مرگ آن راه را خواهد رفت.

زندگى او براى خداست، نه براى به دست آوردن گنج. مرگ او از اشتیاق به خداست نه از ترس رنج و بیمارى.

ایمان و عباداتش انگیزه‏اى جز دریافت شایستگى خدا به ایمان و پرستش چیز دیگرى نیست، او براى رسیدن به بهشت و درختان و جویبارهاى بهشتى کارى نمى‏کند، چنان که ترک کفر و معاصى براى او انگیزه‏اى جز وجه اللّه الاعظم ندارد. ترس از آتش نمى‏تواند محرّک او به برکنارى از کفر و معصیت بوده باشد.

خنده او موقعى است که در مقابل قضاى الهى، رضا و تسلیم را مانند حلواى شکرین مى‏چشد.

آیا بنده‏اى که به این حال روحى باعظمت نایل شود، جهان به امر و فرمان او نمى‏گردد؟

مرگ او و مرگ فرزندانش در راه خدا و طبق مشیّت او مانند حلوایى است که در گلویش فرو مى‏رود. جان کندن فرزندان از نظر آن انسان با وفا و جنازه آن فرزندان مانند میوه‏هاى چیده شده از درخت در مقابلش جلوه مى‏کند، پس چنین شخصى به دعا کردن نیازى ندارد، مگر این که رضاى خدا را در دعا و نیایش ببیند.

آرى، رضاى در برابر مولا و خواسته‏ها و تقدیرات و قضایش، شیرین‏ترین میوه براى سالک راه است و رضاى نسبت به حق از بهترین حالات پرارزش قلب انسانى است و فتح و گشایش دل به حال رضاست. وَفَتْحُ الْقَلْبِ فى الرِّضا عَنِ اللّهِ‏.

67- گر رضاى خویش مى‏جویى خطاست‏