روایات عالى شیعه مسائل مهمى را در باب روزه مطرح مى‏کنند که دانستن آن براى پى‏بردن به ارزش این عمل الهى، براى عباد خدا لازم است.

در روایتى وارد شده که حضرت رضا علیه السلام در جواب مسائل محمد بن سنان در قسمت روزه نوشتند:

علت روزه درک رنج گرسنگى و تشنگى است، تا عبد از این طریق در پیشگاه حضرت حق ذلت و مسکنت نشان دهد و از عوارض سیرى و سیرابى که غفلت و غرق شدن در عیش و نوش است درآید و از اجر و حساب حق برخوردار گشته، به مقام صبر و استقامت برسد و از این راه مزه شدائد آخرت را درک کرده و قدرت خطرناک شهواتش را بشکند، روزه واعظ او در دنیا و دلیلش به سوى رضاى حق در آخرت باشد و براى این که شدت این مراحل را از اهل فقر و مسکنت در دنیا و آخرت دریابد «1».

هشام بن حکم فلسفه روزه را از حضرت صادق علیه السلام پرسید، حضرت فرمود:

وجوب روزه براى ایجاد مساوات بین غنى و فقیر است، به این معنا که غنى تا شدت نبیند، در گذرگاه رحمت نسبت به فقیر قرار نمى‏گیرد، این غنى است که هر چه بخواهد برایش فراهم است، باید مزه سختى را بچشد تا به عنایت خدا بین او و فقیر فاصله کم شود، رنج گرسنگى و تشنگى را به او مى‏چشاند تا بر ضعیف رقت آرد و بر گرسنه ترحم کند «2».

در روایات مهمى آمده که:

روزه‏دار در ماه رمضان، باید تمام حیثیت و وجود و شؤون و اعضا و جوارحش روزه باشد- به این معنى که شکمش از آب و غذا و تمام موجودیتش از گناه و معصیت- ورنه روزه‏اش داراى اعتبار و ارزش نخواهد بود.

قالَ أبُوعَبْدِاللّهِ علیه السلام: إذا صُمْتَ فَلْیَصُمْ سَمْعُکَ وَبَصَرُکَ وَشَعْرُکَ وَجِلْدُکَ وَعَدَّدَ أشْیاءَ غَیْرَ هذا قالَ وَلا یَکُونُ یَوْمُ صَوْمِکَ کَیَوْمِ فِطْرِکَ‏ «3».

امام صادق علیه السلام فرمود: هرگاه روزه گرفتى باید گوش و چشم و مو و پوستت روزه باشد، اعضا و جوارح دیگر را نیز شمرد و فرمود روز روزه داشتنت مانند روز عادى و خوردنت نباشد.

عَنْ أبى جَعْفَرٍ علیه السلام قالَ: قالَ رَسُولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله لِجابِرِ بْنِ عَبْدِاللّهِ: یا جابِرُ هذا شَهْرُ رَمَضانَ مَنْ صامَ نَهارَهُ وَقامَ وَرْداً مِنْ لَیلِهِ وَعَفَّ بَطْنُهُ وَفَرْجُهُ وَکَفَّ لِسانُهُ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ کَخُرُوجِهِ مِنَ الشَّهْرِ فَقالَ جابِرُ یا رَسُولَ اللّهِ ما أحْسَنَ هذا الْحَدیثِ فَقالَ رَسُولُ اللّهِ صَلَّى اللّهُ عَلَیهِ وَآلِهِ: یا جابِرُ ما أشَدَّ هذِهِ الشُّرُوطُ.

امام باقر علیه السلام فرمود: پیامبر صلى الله علیه و آله به جابر بن عبداللّه گفتند: اى جابر! این است ماه رمضان، هر کس روزش را روزه بگیرد و شبش را به عبادت برخیزد و شکم و شهوتش داراى عفت باشد و زبانش را از تمام گناهان زبان حفظ کند، مانند بیرون آمدن از ماه از گناهانش بیرون مى‏رود، جابر عرضه داشت: چه حدیث خوبى است، پیامبر فرمود: چه شرایط شدید و سنگینى است‏ «4».

امام صادق علیه السلام فرمود:

روزه فقط خوددارى از خوردن و آشامیدن تنها نیست، سپس فرمود، مریم گفت:

[إِنِّی نَذَرْتُ لِلرَّحْمنِ صَوْماً] «5».

من براى [خداى‏] رحمان روزه [سکوت‏] نذر کرده‏ام.

زمانى که روزه گرفتید زبان را حفظ کنید و چشم از نامحرمان بپوشید و از نزاع و حسد نسبت به یکدیگر بپرهیزید.

پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله شنیدند زن روزه‏دارى خدمتکار خود را ناسزا گفت. حضرت طعام خواستند و به آن زن فرمودند: بخور، گفت: من روزه‏ام، فرمود: چگونه روزه‏اى در حالى که به خدمتکارت ناسزا گفتى؟! روزه فقط خوددارى از طعام و آشامیدنى نیست. سپس حضرت صادق علیه السلام فرمود: وقتى روزه گرفتى گوش و چشمت نیز از حرام روزه بگیرد، جدال را رها کن و خادم خود را آزار مده، وقار روزه با تو باشد و سعى کن روزه‏ات مانند ایام غیر روزه نباشد «6».

امام صادق علیه السلام فرمود:

روزه، فقط روزه از خوردن و آشامیدن نیست، براى روزه شرط هست که باید آن را حفظ کنى تا روزه‏ات روزه تمام و کاملى شود و آن شرط سکوت وجود توست، نشنیدى مریم بنت عمران گفت: نذر کردم روزه باشم و با انسانى امروز سخن نگویم. یعنى در حال سکوتم، پس چون روزه گرفتید، زبان از دروغ حفظ کنید و چشم از نامحرمان ببندید، با هم دعوا نکنید، به هم حسد نبرید، از هم غیبت نکنید، با یکدیگر دشمنى ننمائید، به هم دروغ نگوئید، مباشرت خلاف نداشته باشید، با هم مخالفت نکنید، از غضب و ناسزا و شماتت و مسخره کردن و جدال و دشمنى و ظلم و سبک سرى و زجر دادن به یکدیگر بپرهیزید.

از یاد خداو نماز غفلت نکنید، صمت و سکوت از هر گناه مربوط به زبان را رعایت نمایید، بردبارى و استقامت و صدق را مراعات کنید و دورى از شر و اجتناب از قول زور و کذب و افترا و خصومت و ظن سوء و غیبت و سخن‏چینى را نصب العین خود قرار دهید.

خود را مشرف به آخرت ببینید و منتظر آن ایام باشید، چشم داشت به وعده خدا داشته و در راه رسیدن به لقاى او قرار گیرید، آرامش و وقار و خشوع و خضوع به خرج دهید و ذلت عبد خائف از مولا را در خود تحقق دهید، در مقام خوف و رجا و رغبت و رهبت باشید، به نحوى که دل‏هاى خود را از عیوب پاک کرده و درون را از حقه بازى پیراسته و جسم را از آلودگى‏ها شسته باشید، تا از ما سوى‏ اللّه آزاد شده و با این روزه که داراى چنین سکوتى از همه گناهان است به ولایت خدا پیوسته باشید، گناهانى که خداوند شما را در ظاهر و باطن از آن نهى کرده است.

حق خشیت او را در نهان و آشکار به جاى آر و در ایام روزه وجودت را به حق ببخش، به نحوى که قلب را براى او فارغ کنى و دل را براى اجراى امر او منصوب نمایى، چون چنین کردى به حقیقت روزه‏دار شدى و امر مولایت را اطاعت کردى و هر چه از این برنامه کم بگذارى به مقدار آن از ارزش روزه‏ات کم مى‏شود، تا این که حضرت صادق علیه السلام فرمود: روزه فقط خوددارى از خوردن و آشامیدن نیست، خداوند روزه را حجاب بین عبد و تمام گناهان فعلى و قولى قرار داد، آن کس که این شرایط را عمل کند روزه را افطار کرده که روزه داران چقدر اندک‏اند و گرسنگان چه زیادند «7».

امام باقر علیه السلام فرمود:

خداوند تعالى را ملائکه‏اى است که موکل بر روزه‏داران‏اند، از روز اول ماه تا آخر آن براى روزه‏داران طلب مغفرت کنند و هر شب به وقت افطار فریاد مى‏زنند، اى بندگان خدا! شما را بشارت باد که گرسنگى کمى کشیدید و به دنبال آن سیرى شما زیاد است، مبارک شدید و مبارک شد در شما، چون شب آخر شود فریاد کنند، اى عباد خدا! بر شما بشارت باد که خداوند شما را آمرزید و توبه شما را قبول کرد، بنگرید که پس از این ماه زندگى را چگونه از سر مى‏گیرید «8».

عَنْ یُونُسِ بْنِ حَمْدانِ الرّازى قالَ: سَمِعْتُ أبا عَبْدِاللّه علیه السلام یَقُولُ: مَنْ أفْطَرَ یَوْماً مِنْ شَهْرِ رَمضانَ خَرَجَ رُوحُ الْإیمانِ مِنْهُ‏ «9».

یونس بن حمدان رازى از حضرت صادق روایت مى‏کند که: هر کس یک روز ماه رمضان روزه بخورد روح ایمان از وجود او جدا مى‏شود.

قالَ رَسُولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله: شَهْرُ رَمَضانَ شَهْرٌ فَرَضَ اللّهُ عَلَیکُمْ صِیامَهُ فَمَنْ صامَهُ ایماناً وَاحْتِساباً خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ کَیَومٍ وَلَدَتْهُ امُّهُ‏ «10».

پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله فرمود: این است ماه رمضان، ماهى که روزه آن بر شما واجب است، هر کس از روى ایمان و حساب روزه بگیرد، همانند روز ولادت از مادر از گناهان خارج مى‏گردد.

و نیز آن حضرت فرمود:

ماه رمضان آمد، ماه مبارک، ماهى که روزه آن بر شما واجب است، درهاى بهشت به روى شما باز است و شیطان‏ها در این ماه در زنجیرند، شبى که از هزار ماه بهتر است در این ماه است، هر کس به این ماه ارج بگذارد به ارج گذاشته مى‏شود «11».

قالَ أمیرُالمؤمِنینَ علیه السلام: عَلَیکُمْ فى شَهْرِ رَمَضانَ بِکَثْرَةِ الْإسْتِغْفارِ وَالدُّعاءِ فَأمَّا الدُّعاءُ فَیَدْفَعُ الْبَلاءَ عَنْکُمْ وَأمَّا الْإسْتِغْفارُ فَتُحْمى‏ بِهِ ذُنُوبُکُمْ‏ «12».

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: بر شما باد در ماه رمضان به استغفار و دعاى زیاد، اما دعاى شما دافع بلا از شماست، اما استغفار شما از بین برنده گناهان است.

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- من لا یحضره الفقیه: 2/ 73، باب علة فرض الصیام، حدیث 1767؛ وسائل الشیعة: 10/ 8، باب 1، حدیث 12699.

(2)- من لا یحضره الفقیه: 2/ 73، باب علة فرض الصیام، حدیث 1766؛ وسائل الشیعة: 10/ 7، باب 1، حدیث 12697.

(3)- الکافى: 4/ 87، باب أدب الصائم، حدیث 1.

(4)- الکافى: 4/ 87، باب أدب الصائم، حدیث 2؛ وسائل الشیعة: 10/ 162، باب 11، حدیث 13121.

(5)- مریم (19): 26.

(6)- الکافى: 4/ 87، باب أدب الصائم، حدیث 3؛ وسائل الشیعة: 10/ 162، باب 11، حدیث 13122.

(7)- وسائل الشیعة: 10/ 166، باب 11، حدیث 13132؛ بحار الأنوار: 93/ 292، باب 36، حدیث 16.

(8)- المحاسن: 33.

(9)- ثواب الأعمال: 236؛ وسائل الشیعة: 10/ 245، باب 1، حدیث 13325.

(10)- التهذیب: 4/ 152، باب فرض الصیام، حدیث 4؛ وسائل الشیعة: 10/ 246، باب 1، حدیث 13327.

(11)- التهذیب: 4/ 152، باب فرض الصیام، حدیث 5؛ وسائل الشیعة: 10/ 246، باب 1، حدیث 13328.

(12)- وسائل الشیعة: 10/ 304، باب 18، حدیث 13478.