تفکر منتقدانه شامل مجموعه ی پیچیده ای از مهارت هاست. از میان ویژگی های آن، به مهمترین آنها در زیر اشاره می کنیم:

عقلانیت

ما زمانی انتقادی فکر میکنیم که:

• بر عقل و منطق تکیه می کنیم نه بر احساسات،
• به سند و مدرک نیاز داریم، اسناد و مدارک بی اعتبار را نادیده می گیریم، و راهی را دنبال می کنیم که شواهد و مدارک ما را به آن هدایت می کنند، و
• بیشتر در پی یافتن بهترین توجیه و استدلال هستیم تا تحلیل اغتشاش و آشفتگی موجود و سؤال کردن.

خودآگاهی

ما زمانی انتقادی فکر میکنیم که:

• تاثیرات تمایل و انگیزه را می سنجیم، و
• فرضیات، تعصبات، تمایلات، و دیدگاه های خود را تشخیص می دهیم.

صداقت

ما زمانی انتقادی فکر میکنیم که محرکات احساسی، انگیزه های خودبینانه، اهداف ناهنجار و شنیعانه، و سایر اشکال خود فریبی را تشخیص می دهیم.

روشن فکری

ما زمانی انتقادی فکر میکنیم که:

• همه ی استنباط های منطقی را می سنجیم.
• انواع دیدگاهها و نقطه نظرات ممکن را درنظر می گیریم.
• از تعبیرات و استنباط های مختلف استقبال می کنیم.
• توجیهات، مدل ها و پارادیگم های جدید را چون شواهد و مدارک را بهتر روشن میکند، ساده تر است، تناقضات کمتری دارد و یا اطلاعات بیشتری را شامل میشود، می پذیریم.
• در پاسخ به ارزیابی مجدد دلایل و مدارک یا ارزیابی مجدد علایق واقعی خود، اولویت های جدید را می پذیریم.
• دیدگاه های غیرمتداول را رد نمی کنیم.

نظم

ما زمانی انتقادی فکر میکنیم که:

• ارتباط یا مزیت فرضیات یا دیدگاه های دیگر را تشخیص می دهیم.
• وسعت و سنگینی شواهد و مدارک را تشخیص می دهیم.

به طور خلاصه:

• متفکران انتقادی ذاتاً مشکوک و منتقد هستند. آنها با متون و نوشته ها نیز به همان اندازه ی ملاحظات کلامی، با تردید و بدگمانی برخورد میکنند.
• متفکران منتقد افرادی فعالند نه منفعل. سؤال می کنند و تجزیه و تحلیل میکنند. و هوشیارانه از تاکتیک ها و استراتژی های مختلف برای کشف مفهوم یا مطمئن کردن درک و دانستنی های خود استفاده میکنند.
• دیدگاه متفکران منتقد به دنیا، خودبینانه نیست. آنها از ایده ها و دیدگاه های جدید استقبال می کنند و آماده ی مبارزه و رقابت بر سر اعتقادات و  باورهایشان و تحقیق و بررسی درمورد دلایل و استنباطهای رقیب هستند.

تفکر منتقدانه به ما کمک می کند تا با دامنه ی وسیع تحلیلات ذهنی اطلاعات عینی آشنا شویم، و ببینیم که هرکدام از این تحلیلات چطور با نیازهای ما مطابقت دارد. واقعیت، واقعیت است اما طریقه ی برخورد و استنباط ما از آن می تواند متفاوت باشد.

برخلاف متفکران منتقد، متفکران غیرمنتقد نگاهی بسیار ساده به دنیا دارند.

• آنها همه چیز را سیاه و سفید می بینند، و قادر به تشخیص انواع و اقسام دیدگاه ها و ادراکات ممکن نیستند.
• پاسخ سؤالات از دیدگاه آنان بله و خیر است و موشکافی و باریکبینی بیشتری در سؤالات نمی کنند.
• قادر به مشاهده ی پیچیدگی ها و رابطه ها نیستند.
• قادر به تشخیص عناصر مرتبط نیستند.

متفکران غیرمنتقد دیدگاهی خودبینانه به جهان دارند.

• واقعیات خودشان تنها واقعیت مربوط در جهان است.
• دیدگاه های خودشان تنها دیدگاه معقول در جهان است.
• اهداف خودشان تنها اهداف معتبر و ارزشمند جهان است.