حادثه غدیر فقط یک حادثه خاص تاریخی نیست که در زمان خود واقع شده باشد، بلکه تعیین سرنوشت تمام انسانها در طول تاریخ است. به همین جهت، نوشتن و سخن گفتن از غدیر خم در هر زمان و مکانی بی مناسبت نمی باشد. هر دلداده ی ولایتمداری موظف به انتقال و ترویج این واقعه و لو در دایره ای محدود نسبت به فرزندان و خانواده خود است. در ابتدا به شرح مختصر واقعه و در ادامه به نکاتی پیرامون خطبه ی حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله می پردازیم.

دو نکته مهم تاریخی
1- هجرت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله از مکه معظمه، نقطه عطفی در تاریخ اسلام به شمار می رود. بعد از این هجرت، حضرت سه بار به مکه سفر کرده اند: بار اول در سال هشتم، پس از صلح حدیبیه به عنوان انجام «عمره» وارد مکه شدند; بار دوم در سال نهم به عنوان «فتح مکه» وارد این شهر شدند; و سومین و آخرین بار بعد از هجرت در سال دهم هجری به عنوان «حجة الوداع» به طور رسمی اعلان حج دادند تا همه مردم در حد امکان حاضر شوند.
در این سفر دو مقصد اساسی در نظر بود، یکی بیان مسائل حج، و دیگری مسئله ولایت و خلافت بعد از پیامبر صلی الله علیه و آله.
2- «غدیر» که قبل از «جحفه» قرار دارد، محل افتراق اهل مدینه و مصر و عراق بود. در واقع آخرین محل تلاقی کاروان ها غدیر خم بود. پس از اعلان عمومی، مهاجرین و انصار و قبائل اطراف مدینه و مکه و حتی بلاد یمن و غیر آن به سوی مکه سرازیر شدند. جمعیتی حدود یکصد و بیست هزار نفر در مراسم حج شرکت کردند. امیرمؤمنان علیه السلام هم که قبلا از طرف حضرت به یمن و نجران برای دعوت به اسلام و جمع آوری وجوهات رفته بودند، به همراه دوازده نفر از اهل یمن برای انجام اعمال حج به مکه رسیدند.

واقعه غدیر در یک نگاه
اینکه در زمان حضرت رسول صلی الله علیه و آله جامعه به رهبری ایشان اداره شود و بعد از آن خود جامعه تصمیم گیر این امر عظیم باشد یکی از امور واضح البطلانی است که هیچ عقل خالی از هوا و هوس آن را نمی پذیرد. مانند باغبانی که نهالی تازه کاشته را بدون رسیدگی و هرس در میان هزاران علف هرز و آفات زمینی و آسمانی رها کند
سال دهم هجرت، پیامبر خدا صلی الله علیه و آله پس از پایان مناسک «حجة الوداع» به همراه هزاران تن از مسلمان به سوی مدینه رهسپار شد. کاروان، منازل بین راه را یکی پس از دیگری پیمود. کاروان کم کم به وادی «ج حفه» نزدیک می شد. ناگاه جبرئیل بر پیامبر خدا صلی الله علیه و آله نازل شد و آیه شریفه: «یا ایها الرَّس ول بَلِّغ ما انزِلَ ...» (1) را بر ایشان قرائت کرد. در این آیه خداوند پیامبرش را ترغیب نمود تا دستور او را درباره جانشینی و ولایت حضرت علی علیه السلام هر چه سریع تر به مردم برساند. (2)
پیامبر صلی الله علیه و آله به غدیر خم رسید. دستور داد: «آنانکه از غدیرخم گذشته اند مراجعت کنند، باقیمانده کاروان هم برای رسیدن به میعادگاه عجله کنند».
پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله بر فراز جهاز شتران جای گرفت و بعد از حمد و ثنای خداوند؛ چنین فرمود: «ای مردم! به پایان عمرم نزدیک شده ام و از میان شما می روم. ای مردم! من آنچه از حلال و حرام خدا بود به شما رساندم 6. آیا من بر شما اولویت و برتری ندارم؟» مردم همگی گفتند: بلی؛ یا رسول الله.
آنگاه او دست امام علی علیه السلام را گرفت و فرمود: «مَن کُنت مَولاه فَهذا علیٌّ مَولاه ؛ هر کس که من مولای اویم، علی مولای اوست».(3) بار خدایا دوست علی را دوست بدار و دشمن علی را دشمن باش. معبودا آنکه علی را یاری کند، یاور باش و کسی که او را یاری نکند، خوار و ذلیل گردان.

کلیدهای طلایی در خطبه غدیر
1. الهی بودن امر جانشینی:
در سالهای آغازین دعوت علنی هنگام عرضه اسلام به قبایل، در پاسخ به پیشنهاد رییس قبیله بنی عامر بن صعصعه (ما با تو به شرطى بیعت مى کنیم که اگر خداوند تو را بر دشمنانت پیروز گرداند امر خلافت با ما باشد) حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمودند: «الامر لله یضعه حیث یشاء» امر جانشینی به دست خداست هر جا او صلاح بداند قرار می دهد.
در این مرحله هم حضرت اشاره به این امر می کنند. بعد از حمد و ثنای الهی فرمود:
«اقرار می کنم به بندگی خدا و شهادت می دهم که او پروردگار من است، و آنچه به من وحی نموده، ادا می نمایم و الا ترس دارم عذابی بر من فرود آید ... خداوند بر من چنین وحی کرده است: ای پیامبر! آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده ابلاغ کن و اگر انجام ندهی، رسالت او را نرسانده ای و خداوند تو را از مردم حفظ می کند. ای مردم! من در رساندن آنچه خداوند بر من نازل کرده کوتاهی نکرده ام، جبرئیل سه مرتبه بر من نازل شد و از طرف خداوند سلام رساند ... و مرا مامور کرد که در این محل اجتماع به پا خیزم و بر هر سفید و سیاهی اعلام کنم: به راستی علی بن ابی طالب برادر، وصی و جانشین من و امام بعد از من است. کسی که نسبت او به من همانند نسبت هارون به موسی است، جز اینکه پیامبری بعد از من نیست و او صاحب اختیار شما بعد از خدا و رسولش می باشد .» (4)
2. اهمیت مسئله امامت:
یکی از مهمترین مسئله ها در ادامه مسیر توحید و ولایت الهی مسئله امامت و رهبری جامعه است. اینکه در زمان حضرت رسول صلی الله علیه و آله جامعه به رهبری ایشان اداره شود و بعد از آن خود جامعه تصمیم گیر این امر عظیم باشد یکی از امور واضح البطلانی است که هیچ عقل خالی از هوا و هوس آن را نمی پذیرد. مانند باغبانی که نهالی تازه کاشته را بدون رسیدگی و هرس در میان هزاران علف هرز و آفات زمینی و آسمانی رها کند. سیر و حرکت امامت باید توسط حضرت برای مردم تبیین و مشخص شود. وگرنه در بروز فتنه ها حق و باطل در هم می آمیزد و مردم از شناخت راه صحیح عاجز می شوند. همانطور که در طول تاریخ اسلام دیده می شود که هر گاه خطر انحراف در اسلام دیده می شود امامان علیهم السلام یکی بعد از دیگری با تمام دارایی های خود مقابل آنها به مبارزه پرداخته اند. در این خطبه حضرت به خوبی مسیر امامت و آثار پیروی از ایشان را برای حاضرین بیان می کنند. در فرازی از خطبه می فرمایند:
در بخشی از خطبه غدیر حضرت رسول صلی الله علیه و آله جایگاه و اهمیت این امر را به گوش مردم می رساند و دستور به انتقال واقعه در تمام اعصار می دهند. باید مسئله ای مربوط به هدایت و نجات بشریت باشد که چنین توصیه ای به آن می شود
«ای مردم! خداوند دین شما را با امامت او (علی علیه السلام) کامل نمود، پس هر کس به او و به کسانی که جانشین او از فرزندان من و از نسل او تا روز قیامت و رفتن به پیشگاه خدای عزیز و جلیل، هستند، اقتدا نکند، پس چنین کسانی اعمالشان از بین رفته است»، «ای مردم! بدانید که با علی، دشمنی نمی کند، مگر شقی، و با علی دوستی نمی کند، مگر کسی که دارای تقوا باشد، و به او ایمان نمی آورد مگر مؤمن مخلص.»
3. غدیر رسالتی همگانی:
در بخشی از خطبه غدیر حضرت رسول صلی الله علیه و آله جایگاه و اهمیت این امر را به گوش مردم می رساند و دستور به انتقال واقعه در تمام اعصار می دهند. باید مسئله ای مربوط به هدایت و نجات بشریت باشد که چنین توصیه ای به آن می شود. در فرازی از خطبه می فرمایند:
«ای مردم! من امر خلافت را به عنوان امامت و وراثت در نسل خود تا روز قیامت به ودیعه می سپارم، و من ابلاغ کردم آنچه را مامور به ابلاغش بودم تا حجت باشد بر حاضر و غائب و بر همه کسانی که حضور دارند یا ندارند، به دنیا آمده اند یا نیامده اند، پس حاضران به غائبان و پدران به فرزندان تا روز قیامت برسانند.»
(5)
از خداوند متعال توفیق تبیین و ترویج و حرکت در مسیر غدیر را تا زمان ظهور ولی عصر (عج) برای همه ی موالیان و دوستداران آن حضرت خواستاریم.

پی نوشت:
1 .سوره مائده آیه 67.
2. تفسیر عیاشی ج1ص332.
3 . اصول کافی ج1ص295. شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید ج2ص287.
4 . بحارالانوار، ج 37، ص 181، عوالم، ج 15، ص 307، الغدیر، ج 1، ص 12 و 294، الطرائف سید بن طاووس، ص 33، عبقات الانوار میر حامد حسین هندی، جلد غدیر . «ان علی بن ابی طالب اخی و وصیی و خلیفتی و الامام من بعدی، الذی محله منی محل هارون من موسی الا انه لا نبی بعدی و هو ولیکم بعد الله ورسوله.
5 . بحارالانوار، محمد باقر مجلسی، ج 37، ص 251 - 252 «معاشر الناس انی ادعها امامة و وارثة فی عقبی الی یوم القیامة و قد بلغت ما امرت بتبلیغه حجة علی کل حاضر و غائب و علی کل احد ممن شهد او لم یشهد، ولد او لم یولد فلیبلغ الحاضر الغائب و الوالد الولد الی یوم القیامة.