تاریخ از دیدگاهى، شرح خاطره‏هاى یک ملت و توضیح کژاندیشها و درست اندیشیهاى آن‏است. تاریخ به ما مى‏گوید که نیاکان ما در سده‏هاى دور و نزدیک مرتکب چه خطاها گردیده‏اند ویا موفق به انجام چه کارهاى برجسته شده‏اند. تاریخ آموزگار ماست و مانند هر آموزگار دانا ودلسوز با شرح زندگى گذشتگان به ما مى‏آموزد که راه امروز و فردا را چگونه بپیماییم. تاریخ‏مشعلى است که در کوره راههاى تاریک روزهاى حساس، راه ما را روشن مى‏کند و ما را از دوباره‏افتادنها حفظ مى‏نماید. تاریخ یار و مدکار ما، و راهنماى دلسوز دانا و دلسوز ماست.

تاریخ، داستان تلخ و شیرین یک ملت نیست. تاریخ علم است و براى ما روشن مى‏کند که‏کژیها و راستیهاى گذشته ملتها چه بوده است. تاریخ ما را متوجه اهمیت نقش شخصیتها درشکل دادن به سرنوشت مردم مى‏کند و مى‏آموزد که شخصیتهاى تاریخى در نیکبختى وبهزیستى و یا در تیره‏بختى و ذلت مردم نقش برجسته داشته‏اند.

در علم تاریخ، شخصیتهاى تاریخى به درستى و بى‏طرفانه مورد ارزیابى قرار مى‏گیرند، بدیهاو بى‏خردیهاى آنان نمایانده مى‏شود، و از سوى دیگر، نیکیها و خردمندیهاى آنان بازگو مى‏گردد.علم تاریخ روشن مى‏سازد که کمتر شخصیت تاریخى با وجود نیک‏اندیشى و مردم‏دوستى به‏دور از خطا بوده است. علم تاریخ ما را بر حذر مى‏دارد که از هیچ شخصیت تاریخى بت نسازیم وآن را ستایش نکنیم. علم تاریخ به ما تأکید مى‏کند که بتهاى ساخته شده خود را در هم بشکنیم تابار دیگر به ذلت و درماندگى دچار نشویم. تاریخ به ما مى‏آموزد که بتها را بشکنیم، درون خود رااز آلودگى‏هاى بت‏پرستى بپیراییم، اندیشه‏ها را با نور دانش و حقیقت‏جویى روشن کنیم، هیچ‏شخصیت تاریخى را به گونه مطلق تأئید و یا تکذیب ننماییم، به این واقعیت مسلم همواره یقین‏کنیم که هر یک از آنان، و بدون استثناء مانند هر یک از ما داراى ضعفها و قدرتهاست. علم تاریخ‏حکم مى‏کند که از تحسین نابخردانه و یا بدگویى غیر منصفانه درباره هر شخصیت تاریخى اکیداًدورى کنیم و با تحلیل علمى بکوشیم چهره هر یک از آنان را - آن گونه که واقعاً هستند - با همه‏زیباییها و زشتیها بنمایانیم.

تاریخ ایران، شرح زندگى پدران و مادران ماست. ما را از رنجها، غمها و آوارگیهاى آنان آگاه‏مى‏کند و شکوه روزهایى را که درست اندیشیده‏اند و با شجاعت و پایمردى اندیشه‏هاى خود رابه ثمر رسانده‏اند، همراه با شادیها و موفقیتهاى آنان براى ما مجسم مى‏کند. تاریخ، نیاکان ما را به‏حضور مى‏آورد. آنان روزگار خود را با تمام اندوهها و شادیها، حسرتها و امیدها براى ما بازگومى‏کنند و ما را یارى مى‏دهند که در شکوفایى و پیشرفت بیشتر سرزمین محبوبشان، ومحبوبمان، چه کوششهاى بخردانه به عمل آوریم.

علاقه به تاریخ ایران، علاقه به پدران و مادران ماست، علاقه به این خاکى است که در هرذره‏اش اثرى از آنان را در خود جاى داده است.

ما ریشه در این آب و خاک داریم، و به اعتبار آن است که ما هویتى مستقل و ممتاز از مردم‏سایر کشورها داریم. ما ایرانى هستیم، و این نام خود را از سرزمینى داریم که تاریخ چند هزارساله آن مالامال از رنجها و تلاشهاى مردمى است که آن را براى ما به یادگار گذاشته‏اند. این یادگاررا که خون میلیونها نفر از نیاکان ما، در همه پیکر آن، در هر شهر و روستا ریخته شده است گرامى‏بداریم.

با تأسف باید گفت که مردم ایران از لحاظ داشتن کتابهاى تاریخ به مفهوم علمى آن اندکى‏فقیرند. ما کتابهاى تاریخى که شخصیتهایى چون محمد جریر طبرى، ابوالفضل بیهقى، احمدکسروى، حسن مشیرالدوله، نصرالله فلسفى، عباس اقبال و برخى از گرانمایگان نوشته‏اند کم‏داریم. بعضى از کتابهایى که بیگانگان درباره تاریخ ما نوشته‏اند آلوده به غرض‏ورزیها و مقاصدخاص، و یا کم اثر به خاطر نقص آگاهیهاست.

زمان آن است که تاریخ ایران، به دور از نفوذ هر گونه احساس و اندیشه‏اى که حقیقت رابپوشاند و یا وارونه جلوه دهد دوباره‏نویسى شود و مورد تحلیل علمى قرار گیرد. نیاز و ضرورت‏زمان ماست که مردم ایران حقیقت تاریخ خود را بدانند، با زشتیها و زیباییهاى آن آشنا شوند تاخود را به درستى بشناسند.

هنگامى که مردم ایران از گذشته خود به درستى آگاه گردند و به علتهاى تیرگى‏ها وروشنى‏هاى آن در درازاى تاریخ خویش واقف شوند گنجینه گرانبهایى از تجربه‏ها و راهنمایى‏هابه دست مى‏آورند که آنان را در پیمودن راه دشوار و مملو از نیرنگها و توطئه‏هاى جهان امروزیارى مى‏کند.

مردم هوشیار و کوشاى ایران اگر از آن تجربه‏هاى پندآموز آگاه شوند و بدانند چرا در دو قرن‏اخیر زیر باز تحمیلهاى خفت‏آور دولتهاى قدرتمند بیگانه و مستبدان داخلى این همه پشت خم‏کرده‏اند به خود مى‏آیند و مى‏کوشند راه پیشرفت و بهزیستى را با همه سنگلاخها، با آگاهى وتوانایى بپیمایند.

اعتقاد راسخ دارم که در جهان هیچ علمى مانند علم تاریخ براى ملتها مفید و آموزنده نیست.اگر تاریخ به درستى و بر پایه احترام به حقیقت و برتر شمردن آن بر هر گونه ملاحظاتى نوشته‏شود، مردم درمى‏یابند که زمامداران آنان چه خطاها و یا درست‏اندیشى‏ها داشته‏اند و زمامدارى‏آنان چه پیامدهاى تلخ و یا ارزنده براى مردم و کشور داشته است.

زنان و مردان ما، در هر رشته تحصیلى و تجربى که باشند، مى‏باید تاریخ ایران را به خوبى فراگیرند و پندها و درسهاى آن را به کار برند. همه مردم کشور، به ویژه جوانان ما که نیروى اصلى‏حرکت دهنده گردونه کشور به جلو مى‏باشند باید وظیفه تاریخى خود را در آستانه قرن بیست ویکم بدرستى دریابند و مصمم شوند که گره‏هاى در هم پیچیده عقب ماندگى کشور را بگشایند وملت ما را همان‏گونه که در شأن تاریخى آن است در گروه ملتهاى پیشرفته قرار دهند.

ما اولین ملت در خاورمیانه هستیم که براى داشتن آزادى‏هاى فردى و اجتماعى قانون اساسى‏را به تصویب رساندیم، و اولین ملت در خاورمیانه هستیم که نفت خود را ملى کردیم. چنین‏ملتى، با داشتن آن تمدن درخشان گذشته، و با داشتن چنین مردمى آگاه و کوشا دریغ است که درچنین ورطه عقب‏ماندگى با رنج و زبونى روزگار بگذراند.

همت کنیم، از علم تاریخ کمک بگیریم، محیط اجتماعى، اندیشه‏ها و منش‏هاى خود را ازآلودگى‏ها بپیرائیم. با خردمندى، همراه با یگانگى و هماهنگى بکوشیم با فکر نو، راه نو براى‏خود و فرزندانمان ایرانى آزاد، آباد و پیشرفته از نو بسازیم.