مایکل والتر از فیلسوفان سرشناس آمریکایى و داراى شهرت جهانى است. از او تاکنون بیش از بیست کتاب در حوزه فلسفه سیاسى و فلسفه‏اخلاق و فلسفه اجتماعى به چاپ رسیده است، شامل موضوعاتى متنوع و مطرح مانند ناسیونالیسم، قومیت، عدالت اقتصادى، رفاه‏گسترى وجامعه مدنى. ولى شاید معروفترین کتاب او که اکنون به صورت یکى از آثار مهم مرجع در آمده جنگهاى عادلانه ناعادلانه است که در آن قانون‏جنگ از جهات فلسفى و اخلاقى و حقوق بین‏الملل مورد بحث و موشکافى قرار مى‏گیرد. از دیگر کتابهاى مهم او حیطه‏هاى عدالت، تفسیر ونقد اجتماعى، صحبت نقادان، پلورالیسم و عدالت و برابرى، استدلالهاى چپ، عقل و سیاست و هیجان و بالاخره درباره مدارا است که از زمان‏انتشار (1997) به بیست زبان ترجمه شده است.

والتر از حیث فکرى متعلق به جناح چپ سیاست آمریکاست. در آثارش نگرش پلورالیستى به سیاست و اخلاق مورد تأکید ویژه قرار دارد.او تحصیلات عالى را در دانشگاههاى برندایس و کیمبریج (در انگلستان) و هاروارد به پایان رساند و در 1962 از هاروارد موفق به اخذ درجه‏دکترا در علوم سیاسى و تاریخ شد. سپس به تدریس در همان دانشگاه و پرینستن پرداخت و اکنون استاد دانشکده علوم اجتماعى در مؤسسه‏مطالعات پیشرفته پرنیستن است که یکى از معتبرترین نهادهاى علمى در جهان به شمار مى‏رود. والتر علاوه بر کارهاى دانشگاهى، سردبیرى‏مجله دیسنت (Dissent) را نیز برعهده دارد که (چنانکه از نامش پیداست) ناشر افکار روشنفکران و دگراندیشان آمریکایى است. ع. ف.

کمتر کسى پیش از 11 سپتامبر از تروریسم دفاع مى‏کرد. حتى مرتکبین و پشتیبانان تروریسم در صدد مدافعه از آن برنمى‏آمدند.تروریسم نیز مانند تجاوز جنسى به عنف و قتل عمد، عملى غیرقابل دفاع است. قربانیان تروریسم مردان و زنان عادى و همان ناظران‏بى‏گناه همیشگى‏اند. هیچ دلیل خاصى براى هدف گرفتن آنان وجود ندارد. حمله تروریستى بى‏آنکه فرقى بین افراد بگذارد، علیه سراسریک گروه انجام مى‏گیرد. تروریستها مانند مشتى آدمکش عنان گسیخته دست به حمله مى‏زنند، با این تفاوت که وحشیگرى و هجومشان‏با قصد و عمد و برنامه صورت مى‏گیرد، و آماج آن، آسیب‏پذیرى همگانى است. اینها را بکش تا آنها را به وحشت بیندازى. با چندقربانى مرده، عده کثیرى گروگان زنده وحشتزده به دست مى‏آید.

شاخه‏هاى اهریمنى تروریسم از همین جا آغاز به رویش مى‏کنند: ماجرا فقط به کشتن چند تن بى‏گناه ختم نمى‏شود: بعد نوبت بیم وهراس در زندگى روزانه است و پایمال شدن هدفهاى زندگى خصوصى و ناامنى فضاهاى همگانى و اجبار بى‏پایان به پیش‏گیرى واحتیاط، افزایش جرم و جنایت در جامعه نیز ممکن است آثار مشابه داشته باشد، ولى کسى براى آن برنامه‏ریزى نمى‏کند؛ افزایش‏بزهکارى حاصل کارهاى هزاران تصمیم گیرنده مستقل از یکدیگر است که دستى نامریى آنها را با هم جمع مى‏کند. تروریسم حاصل کاردستهاى مریى است - پروژه‏اى تشکیلاتى است و گزینشى استراتژیک و توطئه‏اى به قصد آدمکشى و وحشت‏افکنى. پس شگفت‏نیست اگر دست اندرکاران این توطئه از توجیه استراتژى خود در محضر عام اکراه داشته باشند.

ولى وقتى توجیه اخلاقى پذیرفته نباشد، راه براى مدافعه و توجیه ایده‏ئولوژیک بازمى‏شود. در بخشهایى از جناج چپ در اروپا و آمریکا از مدتها پیش نوعى فرهنگ سیاسى‏عذرتراشى براى سازمانهاى تروریستى قدیمى - از قبیل ارتش جمهوریخواه ایرلند، جبهه‏آزادى‏بخش ملى [الجزایر]، سازمان آزادى‏بخش فلسطین و مانند آنها - وجود داشته است.استدلالها تازگى ندارند و تکرارشان از 11 سپتامبر تاکنون تعجب‏آور نیست. با این حال، مهم‏است که این دلایل را دقیقاً ببینیم و صریحاً رد کنیم.

نخستین عذر این است که ترور آخرین چاره است. در تصویرى که رسم مى‏کنند مردمى‏ستمدیده و تلخکام دیده مى‏شوند که دیگر هیچ راهى ندارند. به هر اقدام سیاسى قانونى دست‏زده‏اند، همه امکانها را امتحان کرده‏اند، همه جا شکست خورده‏اند تا بالاخره به جایى رسیده‏اندکه هیچ راهى به غیر از توسل به اهریمن تروریسم باقى نمانده است. یا باید تروریست شوند یاهیچ کار نکنند. پاسخ ساده این است که، با توجه با آن اوصاف، بهتر است هیچ کار نکنند. ولى‏این جواب براى آن عذر کافى نیست.

رسیدن به آخرین چاره، کار چندان آسانى نیست. باید شخص واقعاً همه چیز را آزموده باشد(که خودش خیلى چیزهاست) - آن هم نه فقط یک بار. کدام حزب یا جنبش سیاسى است که‏تنها یک بار تظاهراتى به راه انداخته باشد و چون بلافاصله پیروز نشده است ادعا کند که اکنون‏حق دارد دست به آدمکشى بزند؟ سیاست هنر تکرار است. فعالان سیاسى یک چیز را آنقدرتکرار مى‏کنند تا کارآزموده شوند، و به هیچ وجه روشن نیست که کى دیگر چاره‏اى نمى‏بینند.همین حکم در مورد آن دسته از مأموران دولت نیز صادق است که مى‏گویند همه چیز را امتحان‏کرده‏اند و اکنون دیگر چاره‏اى نیست بجز گروگان‏گیرى و بمباران دهکده‏هاى روستاییان. بایدپرسید دقیقاً چه چیز را امتحان مى‏کردند وقتى همه چیز را به امتحان گذاشته بودند؟

آیا کسى مى‏تواند فهرستى بدهد که بشود باور کرد؟ "آخرین چاره" فقط به عنوان یک مفهوم‏حکایت از پایان راه مى‏کند. در یک سلسله اعمال، توسل به ترور واقعاً آخرین راه نیست. آخرین‏است فقط به منظور عذرتراشى. در عمل، بیشتر تروریستها ترور را اولین چاره مى‏دانند و از اول‏با آن موافق‏اند.

عذر دوم این است که تروریستها ضعیف‏اند و کار دیگرى از دستشان برنمى‏آید. ولى دو نوع‏ضعف معمولاً اینجا با هم اشتباه مى‏شوند: یکى ضعف سازمان تروریستى در مقابل دشمن، ودیگرى ضعف آن در برابر مردم خودش. همین ضعف دوم - یعنى ناتوانى سازمان تروریستى ازبسیج کردن مردم خودش - است که به گزینش تروریسم مى‏انجامد و عملاً همه گزینه‏هاى دیگر- مانند اقدام سیاسى، مقاومت بدون خشونت، اعتصاب عمومى و تظاهرات فراگیر - را کنارمى‏گذارد. تروریستها ضعیف‏اند نه به این جهت که ضعفا را نمایندگى مى‏کنند، بلکه دقیقاً به دلیل‏اینکه نماینده ضعفا نیستند - به دلیل اینکه نتوانسته‏اند ضعفا را به مقابله و مخالفت پایدار درمیدان سیاست بکشانند. تروریستها بدون پشتیبانى سازمان یافته مردمِ خودشان عمل مى‏کنند.ممکن است بیانگر خشم و بغض بعضى یا حتى بسیارى از آن مردم باشند. ولى نه تنها اختیار واجازه سخنگویى و نمایندگى ندارند، بلکه حتى کوششى براى کسب آن نکرده‏اند. جبارانه عمل‏مى‏کنند، و اگر پیروز شوند، جبارانه نیز حکومت خواهند کرد.

عذر سوم را کسانى مى‏آورند که مى‏گویند تروریسم نه آخرین چاره است، نه یگانه چاره‏ممکن، بلکه چاره عمومى است. همه به آن متوسل مى‏شوند. سیاست (یا سیاست دولتى) واقعاًیعنى همین. هیچ چیز دیگرى کار ساز نیست. منطق این استدلال همان منطقى است که مى‏گوید"در عشق و در جنگ هر کارى رواست". عشق همیشه یعنى تقلب و فریب، جنگ همواره یعنى‏خونریزى، و سیاست همه وقت نیازمند ارعاب و وحشت‏افکنى است. ولى دنیاى مخلوق‏تروریستها در واقع در ورود دارد وهم در خروج. ما همیشه در دنیاى تروریستها زندگى نمى‏کنیم.براى اینکه بفهمیم گزینه ترور چگونه انتخاب مى‏شود، باید تجسم کنیم که در چنین مواقع چه‏اتفاق مى‏افتد (هر چند البته صورت جلسه‏اى از آن در دست نداریم). گروهى زن و مرد (خواه‏مأموران دولت و خواه فعالان سیاسى) دور میزى نشسته‏اند و بحث مى‏کنند که آیا گزینه ترور راانتخاب کنند یا نه. پس از چندى، عذرتراشیها شروع مى‏شود و استدلال را در خود غرق مى‏کند.البته باید توجه داشت که در آن موقع، دور میز، فایده نداشت که مدافعان تروریسم بگویند "کارى‏است که همه مى‏کنند"، زیرا با کسانى روبرو بودند که راههاى دیگرى پیشنهاد مى‏کردند. اما منشأتروریسم معمولاً چنین استدلالهایى است. نخستین قربانیان آن همکارى سابق‏اند، همان کسانى‏که مى‏گفتند نه. آیا دلیلى هست که این دو گروه را با هم برابر بدانیم؟

عذر چهارم در واقع بازى با مفهوم "بى‏گناهى" است. البته که کشتن بى‏گناهان کار درستى‏نیست؛ ولى این قربانیان هم کاملاً بى‏گناه نیستند. از ظلم منتفع مى‏شوند و از میوه‏هاى آلوده وناپاک ستمگرى تمتع مى‏برند. بنابراین، گرچه کشتنشان قابل توجیه نیست... ولى... ولى قابل‏درک است. مگر توقع دیگرى هم مى‏توانستند داشته باشند؟ پاسخ این است که کودکان و حتى‏بزرگسالان قربانى تروریسم نیز مانند هر کسى فعالانه در جنگ یا پاکسازى قومى یا سرکوبهاى‏سیاسى وحشیانه شرکت نجسته است، حق بهره‏مندى از عمر طبیعى داشته‏اند. به این اصل‏مى‏گویند مصونیت غیر محاربان که نه تنها در جنگ، بلکه در هر معارضه سیاسى معقول وآبرومندانه نیز اصل اساسى است. کسانى که به خاطر لحظه‏اى خرسندى از بدبختى دیگران آن رازیر پا مى‏گذارند، باید بدانند که نه فقط مشغول عذرتراشى براى تروریسم شده‏اند، بلکه به صف‏پشتیبانان آن پیوسته‏اند.

آخرین عذر عبارت از این ادعاست که همه واکنشهایى که براى مقابله با تروریسم بدیهى‏انگاشته و عرفاً تأئید مى‏شوند در واقع به نحوى از آنجا از حضور تروریسم بدتراند. گفته مى‏شودکه هرگونه اقدام سیاسى یا نظامى انتقام‏جویى و پایان آزادیهاى مدنى و آغاز فاشیسم و سزاوارتقبیح است. یگانه واکنش اخلاقاً موجه تجدیدنظر در سیاستهایى است که تروریستها مدعى‏اندبه آن جهت حمله را آغاز کرده‏اند. به عبارت دیگر، بر قربانیان است که بگویند باید زودتر به این‏فکر مى‏افتادیم.

من همه این عذرها را در ظرف چند روز گذشته شنیده‏ام، و دیده‏ام که اغلب چگونه با خشم وبرآشفتگى به نام وحدت و عزم ملى به زبان آمده‏اند. اما دو عذر اخیر بیش از همه به گوش‏مى‏خورده‏اند. ما [آمریکاییان‏] بر سر عراق مى‏ریزیم، از اسرائیل پشتیبانى مى‏کنیم و با رژیمهاى‏سرکوبگر عرب، مانند عربستان سعودى و مصر، متحد شده‏ایم. بنابراین، چه انتظارى بجزتروریسم مى‏توانیم داشته باشیم؟ صرف‏نظر از اوصاف مبالغه‏آمیز و تحریف شده‏اى که ازشرارت و جنایت آمریکا داده مى‏شود، واقعیت این است که از بسیارى چیزها در سیاست‏خارجى آمریکا در چند دهه اخیر مى‏توان انتقاد کرد. بسیارى از ما لیبرالهاى چپگراى آمریکایى‏بیشتر عمر سیاسى خود را به مخالفت با خشونتگرى حکومت کشورمان گذرانده‏ایم (هر چندباید بیفزایم که من و بیشتر دوستانم از جنگ [اول‏] خلیج [فارس ]حمایت کردیم که در عذرچهارم غالباً به آن استناد مى‏شود). ما آمریکاییان باید در قبال سبعیتهاى دولت خودمان - وسبعیتهاى دولتهاى دیگرى که به آنها پول و تسلیحات رسانده‏ایم - پاسخگو باشیم. ولى هیچ‏یک از اینها عذرى براى تروریسم نیست، و هیچ یک تروریسم را اخلاقاً قابل درک نمى‏کند.روانشناسان ممکن است درک و فهم را توصیه کنند. اما تنها واکنش سیاسى در برابر متعصبان‏ایده‏ئولوژیک و جنگجویان انتحارى، مخالفت آشتى‏ناپذیر است.