حرمت غیبت و اثر سوء این گناه بر کسى پوشیده نیست. در مذمت غیبت در دین مطالب زیادى بیان شده که مادر مقام بیان آن نیستیم چون بحث ما در این باب نمىباشد. آنچه که در اینجا مطرح است رابطه غیبت و نماز و یا آثار غیبت در نماز است. سئوال مى شود که آیا غیبت برادران دینى در نماز هم تأثیر دارد و یا آثار غیبت در عبادات هم ظاهر مى گردد یا خیر؟ آنچه که در شرع منوّر آمده و پیشوایان دین به ما تعلیم دادهاند این است که غیبت ارتباط و پیوند نزدیک و عمیق با ترک عبادت و یا کاهش آن دارد و یا اینکه معصیت غیبت مانع بزرگى براى تأثیر نماز و سایر عبادات

ــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ معراج السعاده، ص407.

«هرکس که غیبت مرد یا زن مسلمانى را نماید تا چهل شبانه روز نماز و روزه اش پذیرفته نیست مگر اینکه غیبت شونده او را ببخشاید»(1).

و ملاک و معیار در غیبت این است که یاد کنى او را به چیزى که او راضى نیست. که امام خمینى(رحمه الله) مىفرمایند: این ملاک و معیار در تهمت هم هست و به همین خاطر تهمت دو عقاب دارد یکى عقاب تهمت و دیگرى گناه غیبت.

بنابر این غیبت هم یکى از معاصى و گناهان کبیره است که از موانع کمال نماز به حساب مى آید.

11 ـ آزردن همسر مانع قبولى نماز

مانع دیگرى که براى کمال نماز در نصوص و روایات بدان اشاره شده است اذیت و آزار و روا داشتن ستم به همسر مى باشد. یکى از بارزترین مصادیق ظلم که شاید عقاب شدیدترى هم داشته باشد ظلم به همسر در خانه است.

در توصیه هاى اولیاى دین و بزرگان دینى سفارش زیادى شده که در میان اعضاى خانواده عدالت بلکه عفو و گذشت و اخلاق دینى باید حاکم باشد. و کمترین ستم نسبت به زیر دستان، هیچ توجیه شرعى ندارد. و این

ــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ بحار الانوار، ج75 ص258.

عمل که قبیح ترین و زشت ترین عمل محسوب مى شود مانع بزرگى براى کمال نماز است. از پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) مرویست که فرمودند:

«کسى که همسر خود را آزار دهد نماز و اعمال نیک او پذیرفته نیست نزد خداوند مگر اینکه او را کمک نماید یا او را راضى نماید هر چند در تمام ایام عمر، روزه داشته باشد و نیز شوهر هم داراى همین نوع از عذاب و عقاب است در صورتى که به همسرش ظلم روا بدارد»(1).

از اصحاب و یاران پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله وسلم) نقل شده است که حضرتشان به سه چیز بسیار تأکید داشته و نزدیکان خود را بدان توصیه مىفرمودند: الصلاة الصلاة وما ملکت ایمانکم لا تکلِّفُوهم ما لایطیقون واتقوا الله فى النساء فانَّهُنَّ عوانٌ فى ایدیکم.

«نماز، نماز بگزارید و به زیر دستان به نیکى رفتار کنید و از خدا بترسید در کار زنان که آنان اسیران دست شمایند»(2).

نماز و عدالت با زیر دستان و تقواى الهى سه امر مهمى هستند که پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) پیروان و نزدیکان خود را بدان توجه دادهاند. به نظر مىرسد که ارتباط این سه امر در این باشد که نماز واقعى موجب مى شود که نمازگزار از ظلم و تعدى به حقوق دیگران دورى نموده و درجات ایمان و ترس از خدا در قلب او بیشتر گردد. و متقابلاً کسى که به خانواده و دیگران ظلم و ستم نماید و در عین حال نماز هم بخواند. نمازش هر چند شرط

ــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ وسائل الشیعه، ج14 ص116.

2 ـ احیاء العلوم، ج2 ص90.

صحت را دارا است ولى قطعاً شرط کمال را فاقد است.

چنین حکمى هم براى مردان آمده است و هم براى زنان. در روایات تأکیدات زیادى شده است که زن باید در رضایت شوهر بکوشد. و احادیث بسیارى از معصومین(علیهم السلام) در باب ارتباط عبادات با رضایت شوهر بیان شده است.

از صاحب شریعت اسلام و خاتم پیامبران(صلى الله علیه وآله وسلم) روایت است که: «خداوند نماز پنج گروه را نمى پذیرد بندهاى که از مولاى خود فرار کرده است، شراب خوار، ربا خوار، کسى که عاق والدین قرار گیرد و زنى که شوهرش از او راضى نباشد»(1).

پس نماز در رعایت موازین شرع و در زندگى خانوادگى و عفو و گذشت در روابط زناشویى نقش مهمى را ایفا مى کند یعنى آنان که مواظبت بر عبادات و نماز خویش دارند و بدان اهمیت مى دهند به حفظ موازین شرع مقیدتر و به مقام قرب الهى نزدیکترند. چون کمترین آثار نماز همین است که در میان اهل خانواده ظاهر گردد و از آنجا به جامعه تسرّى یابد و آنکه به حفظ نماز توجه و اهمیتى قائل نیست از معاصى و گناهان نسبت به خانواده و جامعه اِبایى ندارد.

پس بیائیم به این کلام نورانى پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) جامه عمل بپوشانیم که فرمودند: مَنْ صَبَرَ على سوء خُلق اِمرأته اعطاه الله من الاجر مثل ما اعطى ایوب على بلائه ومَنْ صَبرتْ على سوء خُلقِ زوجِها اعطاها اللهُ مثل ثوابِ آسیةَ امرأة

ــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ مستدرک الوسائل، ج13 ص332.

فرعونَ.

«مردى که در بدخویى زن خود صبر کند حق تعالى وى را مزدى مثل آن دهد که ایوب(علیه السلام) را داد در بلا. و هر زنى که بر بد اخلاقى شوهر خود صبر کند حق تعالى وى را ثوابى مثل ثواب و پاداش آسیه زن فرعون دهد»(1).

12 ـ عدم تأثیر نماز آنان که چشم آلوده دارند

یکى از بزرگترین گناهان و معاصى کبیره که در کلمات نورانى معصومین(علیهم السلام) بعنوان تیر خلاص ابلیس از آن تعبیر شده است نگاه گناه آلود است. خداوند در قرآن کریم شدیداً بندگان خود را از این کار نهى نموده است. در سوره نور فرمود: قل للمؤمنین یَغُضُّوا من ابصارهم ویَحْفَظُوا فروجهم ذلک ازکى لهم اِنَّ الله خبیر بما یصنعون وقل للمؤمنات یَغْضُضْنَ من ابصارهنّ ویَحْفَظْنَ فروجهنّ.

«به مؤمنان بگو چشمهاى خود را (از نگاه نامحرم) بپوشانند و فروج خود را حفظ کنند این براى آنها پاکیزهتر است خداوند از آنچه انجام مى دهید آگاه است. و به زنان با ایمان بگو چشمهاى خود را (از نگاه هوس آلود) بپوشانند و دامان خویش را حفظ کنند»(2).

مطابق این آیه و آیات و روایاتى که در این باره وارد شده اند مسأله چشم چرانى و نگاه به نامحرم را هم براى مردان و هم براى زنان تحریم

ــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ احیاء العلوم، ج2 ص90.

2 ـ سوره مبارکه نور، آیه 30 ـ 31.

نموده است که باید به شدّت از آن دورى جست و از عواقب آن ترسید.

چنانچه در شأن نزول آیه مزبور از سوره نور گفته شد که جوانى از انصار در مسیر خود با زنى روبرو شد و در آن روز زنان مقنعه خود را در پشت گوشها قرار مى دادند، چهره آن زن، نظر آن جوان را به خود جلب کرد و چشم خود را به او دوخت هنگامى که زن گذشت جوان همچنان با چشمان خود به او خیره شده بود در حالیکه راه خود را ادامه مى داد تا اینکه وارد کوچه تنگى شد و باز همچنان به پشت سر خود نگاه مى کرد ناگهان صورتش به دیوار خورد و تیزى استخوان یا قطعه شیشه اى که در دیوار بود صورتش را شکافت هنگامى که زن گذشت جوان به خود آمد و دید خون از صورتش جارى است و به لباس و سینه اش ریخته با خود گفت به خدا سوگند من خدمت پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) مى روم و این ماجرا را بازگو مى کنم هنگامى که چشم رسول خدا(صلى الله علیه وآله وسلم) به او افتاد فرمود چه شده است؟ جوان ماجرا را نقل کرد در این هنگام جبرئیل نازل شد و آیه فوق را آورد»(1).

در باب پیوند و ارتباط نماز با نگاه گناه آلود این نکته قابل توجه است که اهل نماز از این معصیت کبیره همانند سایر گناهان کبیره مبرا مى باشند چون اگر کسى واقعاً اهل اطاعت و عبادت بوده و اعمال عبادى او داراى آثار باشد باید او را از معاصى و گناهان خصوصاً از این گناه بزرگ مصون و محفوظ نگه بدارد. یعنى نماز او باید بهترین مانع و رادع در مقابل گناهان

ــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ تفسیر نمونه، ج14 ص435.

بوده باشد و بهترین سپر او در برابر تیر دشمنان.

جوانى که بر عبادات و نماز خود محافظت مىکند قطعاً بر دیدگان خود نیز حراست دارد. و نمازى که نتواند دیده و دل را حفظ نماید در دل نمازگزار نفوذ نکرده است و بدون تردید نماز بى حاصلى است.

چنین نمازى به خدا نرسد و حتى در روایت آمده که به صورتش زده مى شود. در زندگى داود پیامبر(علیه السلام) نقل شده است که خداوند بر او وحى نمود که: «اى داود چه بسا بندهاى به نماز مى ایستد و نماز مى خواند و من آن نماز را به صورتش مى زنم و صدایش را از خودم دور داشته طورى که صداى قرائتش به من نرسد اى داود آیا مى دانى آن نمازگزار چه کسى است؟ او کسى است که زیاد به خانه ها و حریم مؤمنین با چشم فسق و گناه نگاه مى کند و این کسى است که نفسش او را وسوسه مى کند به اینکه اگر امیر و حاکم بر مردم بشود از راه ظلم گردنها را بزند»(1).

خلاصه مطلب در این فصل این است که همه موارد دوازدگانه اى که بیان شد موانع کمال نماز مى باشند پس هر چند که شخص مقید به نماز و عبادتش باشد ولى اگر نتواند این موانع را کنار زند، آثار واقعى نماز در زندگى او ظاهر نمى شود. و اگر مى بینیم با قیام به سوى خدا و انجام اعمال عبادى و دینى، تکاملى براى ما حاصل نمى شود باید جستجو کرد که کدامیک از این عوامل مانع رشد و تکامل بوده اند چون یک نماز خالصانه و بدون مانع کمال مى تواند مقاماتى را براى نمازگزار بوجود آورد.

1 ـ بحار الانوار، ج84 ص257.

شناخت و معرفت موانع و از بین بردن آن گام اصلى براى ظهور آثار عبادت است. آنچه از متون دینى بدست مى آید این است که همه این موانع درونى و بیرونى به دو منشأ اصلى برگشت مى کنند.

یکى بکارگیرى قوه خیال است و دیگر تعلق خاطر به امور دنیائى است که در رأس همه گناهان مى باشد.

باید نمازگزار در رفع این دو مانع بکوشد و این دو سرچشمه شیطانى را بپوشاند تا نهرهاى انحراف و پلیدى از آن جارى نگردد. مادام که قوه مخیّله انسان قوى باشد و او را به خود مشغول بدارد و نیز در دل نهال حب و دوستى به دنیا رشد نماید اگر سالها سال هم به نماز و عبادت مشغول باشد اثرى از آن در زندگى خود مشاهده نخواهد کرد. چون تا زمانى که در او خیال زنده باشد عقلش را حیاتى نیست و زمام همه امور حتى عبادات او در دست خیال است نه عقل.

بنابر این نه تنها نماز و عبادت و امور معنوى بلکه همه امور زندگى او بر مبناى وهم و خیال پیش مى رود چنین فردى اگر عبادت هم مى کند و به پرستش خدا مشغول مى شود براى رسیدن و یا دسترسى به اهداف مادى است. امام خمینى(رحمه الله) در این زمینه مى فرمایند:

«همه تشتت خاطر و مانع در حضور قلب دو منشأ بزرگ دارد که عمده امور به آن دو منشأ بر مى گردد. یکى هرزه گردى و فرّار بودن خیال است و منشأ دیگر حب دنیا و تعلّق خاطر به حیثیات دنیوى است. و به خاطر همین است که چهل پنجاه سال نماز ما را در دل اثرى جز ظلمت و

کدورت نیست و آنچه باید معراج قرب حق و مایه انس به آن مقام مقدس باشد ما را از ساحت قرب مهجور و از عروج به مقام انس، فرسنگها دور کرده. اگر نماز ما بویى از عبودیت داشت ثمره اش خاکسارى و تواضع و فروتنى بود نه عجب و خود فروشى و کبر و افتخار که هر یک براى هلاکت و شقاوت انسان سببى مستقل است»(1).

پس باید همه ما سعى نمائیم تا در زندگى به این پیروزى دست یابیم و آثار این امر عظیم الهى (نماز) را لمس نموده و به مقام عارفان و مرتبه عاشقان که هدف اصلى خلقت انسانى است و اصل گردیم.

ــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ سر الصلاه، ص30.