در مقدمه این فصل، لازم است به جملاتى از پروفسور کارل که در این زمینه و مسائل دیگر عالى‏ترین تحقیقات را دارد اشاره کنم، سپس مطالب لازم را یادآورى‏نمایم.

 او مى‏گوید:

«علومى که از موجودات زنده به طور عموم و از فرد آدمى به خصوص، بحث مى‏کنند این قدر پیشرفت نکرده و هنوز در مرحله توصیفى باقى مانده‏اند. حقیقت این که انسان یک مجموعه پیچیده و مبهم و غیر قابل تفکیکى است که نمى‏توان او را به آسانى شناخت و هنوز روش‏هایى که بتوان او را در اجزا و در مجموعه و در عین روابطش با محیط خارج بشناسد، در دست نیست، چه براى چنین مطالعه‏اى دخالت تکنیک‏هاى فراوان و علوم مشخصى ضرورى است، و هر یک از این علوم نیز که یک جنبه و یک جزء از این مجموعه پیچیده را مطالعه مى‏کند نتیجه‏اى خاص به دست مى‏آورد، و تا آن جا که تکامل تکنیکیش اجازه مى‏دهد در این راه به جلو مى‏رود، ولى مجموعه این مفاهیم انتزاعى از درک واقعیّت در مورد آدمى ناتوان است، زیرا هنوز نکات پرارزش و مهمّى در تاریکى باقى مى‏ماند و کالبدشناسى و شیمى و فیزیولوژى و روان‏شناسى و علم تربیت و تاریخ علم الاجتماع و اقتصاد و رشته‏هاى آنان به کنه وجود آدمى نمى‏رسند. بنابراین انسانى که متخصصین هر رشته از این علوم مى‏شناسند نیز واقعى نیست و بلکه شبحى ساخته و پرداخته تکنیک‏هاى همان علم است.

از دریچه چشم علوم مختلف، انسان در عین حال بدنى است که کالبدشناسان آن را مى‏شکافند، نفسى است که روانشناسان و روحانیون آن را توصیف مى‏کنند، و شخصیتى است که هر یک از ما با درون بینى به آن بر مى‏خوریم.

ذخیره سرشارى از مواد شیمیایى گوناگون است که بافت‏ها و مایعات بدن را مى‏سازد. اجتماع شگفت‏انگیز سلول‏ها و مایعات تغذیه است که قوانین همبستگى آنها را فیزیولوژیست‏ها مطالعه مى‏کنند. او ترکیبى از اعضا و نفس عاقله است که در بستر زمان کشانده مى‏شود و متخصصین بهداشت و تعلیم و تربیت مى‏کوشند آن را در این سیر به سوى تکامل غایى آن رهبرى کنند.

انسان، ماشینى است که باید دائماً مصرف کند تا ماشین‏هایى که خود برده آنها گشته به کار خود ادامه دهند. او شاعر و قهرمان و مقدّس است و بالاخره نه تنها وجود بسیار پیچیده‏اى است که دانشمندان آن را با تکنیک‏هاى خاصى تجزیه مى‏کنند بلکه در عین حال مجموعه‏اى از آرزوها و تصوّرات و امیال انسانیّت نیز هست.

اطلاعاتى که از او داریم آمیخته با عوامل ماوراى طبیعى نیز هستند و در این باره ابهام به حدّى است که ما نه تنها به انتخاب آنچه خوشایند ماست تمایل نشان مى‏دهیم، بلکه در ایده‏اى که نسبت به انسان داریم معتقدات و احساسات ما نیز بى‏اثر نیست. یک عالم مادى و یک دانشمند روحانى هر دو یک تعریف را درباره کریستال‏هاى نمک طعام مى‏پذیرند ولى در مورد وجود آدمى هم‏عقیده نمى‏شوند.

محقّقاً بشریّت تلاش زیادى براى شناسایى خود کرده است، ولى با آن که ما امروز وارث گنجینه‏هایى از مطالعات دانشمندان و فلاسفه و عرفا و شعرا هستیم، هنوز جز به اطلاعات ناقص در مورد انسان دسترسى نداریم که آنها نیز زاییده روش‏هاى تحقیقى ماست و حقیقت وجود ما در میان جمع اشباحى که از خود ساخته‏ایم مجهول مانده است.

در حقیقت جهل ما از خود زیاد، و نواحى وسیعى از دنیاى درونى ما هنوز ناشناخته مانده است و بیشتر پرسش‏هایى که مطالعه کنندگان زندگى انسان مطرح مى‏کنند بدون پاسخ مى‏ماند.

چگونه مولکول‏هاى اجسام شیمیایى در ساختمان پیچیده و موقّتى سلول‏ها سهم مى‏گیرند و زندگى را در خود نگه مى‏دارند؟ چگونه ژن‏هاى موجوده در هسته سلول‏هاى جنسى خصائص ارثى را مشخص و نمودار مى‏کنند؟ سلول‏ها با اجتماعات خود چگونه اشکال بافتى و اندامى را به وجود مى‏آورند؟ گویى اینها نیز مانند زنبور عسل و مورچه وظیفه‏اى را که در اجتماع به عهده دارند از پیش مى‏دانندولى طرقى را که آنها براى ایجاد یک بدن پیچیده و در عین حال ساده به کار مى‏برند نمى‏شناسیم.

ماهیّت حقیقى عمر انسانى یعنى زمان روانى و زمان فیزیولوژیکى چیست؟ اگر چه مى‏دانیم که ترکیبى از بافت‏ها و اندام‏ها و هورمون‏ها و نفس عاقله هستیم ولى چگونگى روابط اعمال روانى با سلول‏هاى مغزى بر ما پوشیده است و ما حتى به فیزیولوژى سلول‏هاى مغزى آشنایى نداریم!

در چه حدودى اراده مى‏تواند در تغییر وضع موجود موثر باشد؟ چگونه حالت اعضا بر روحیه تأثیر مى‏نماید؟ خصائص عضوى و روانى که هر کس از پدر و مادر خود به ارث مى‏برد چطور با شرایط خاص زندگى محیط و تحت تأثیر مواد شیمیایى اغذیه و آب و هوا و اصول فیزیولوژیکى و اخلاقى تغییر مى‏کند؟

ما هنوز براى شناسایى روابطى که بین رشد استخوان‏ها و عضلات و اندام‏ها با فعالیت روانى و معنوى ما در کار است ناتوانیم، و همچنین عامل تأمین کننده تعادل دستگاه عصبى و مقاومت در برابر بیمارى‏ها و خستگى را نمى‏شناسیم!

اهمیت نسبى فعالیت‏هاى فکرى و اخلاقى و جمالى و عرفانى تا چه اندازه است! شکل خاصى از انرژى که موجد تلپاتى‏ «1» مى‏گردد کدام است؟ بلاشک بعضى عوامل بدنى و روانى وجود دارند که بدبختى و نیکبختى هر کس وابسته به آنهاست ولى اینها بر ما مجهولند، ما نمى‏توانیم با وسایل تصنّعى خود را قرین خوشبختى سازیم. به خوبى واضح است که مساعى تمام علومى که انسان را مورد مطالعه قرار داده‏اند به جایى نرسیده است و شناسایى ما از خود هنوز نواقص زیادى دربردارد.» «2»

جهل انسان به واقعیّت خویش‏

قرآن مجید در زمینه جهل انسان به یک رشته از واقعیّت خودش مى‏فرماید:

وَیَسْأَلُونَکَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّی وَمَا أُوتِیتُم مِّنَ الْعِلْمِ إِلَّا قَلِیلًا» «3»

و از تو درباره روح مى‏پرسند، بگو: روح از امر پروردگار من است، و از دانش و علم جز اندکى به شما نداده‏اند.

این جهل شامل رشته‏هاى دیگرى از نواحى وجود او نیز مى‏گردد به صورتى که کارل در مقاله بالا اشاره کرده است. انسان در عین جهلى که به بسیارى از نواحى وجود خود دارد، به کشف واقعیّت‏هایى از دستگاه آفرینش خود موفق شده که مطالعه آن کشفیات، اولًا: انسان را در دریایى از حیرت و تعجّب فرو مى‏برد، و ثانیاً، به گوشه‏اى از عظمت آفریدگار جهان واقف مى‏سازد.

مطالبى درباره خون بدن‏

درباره خون بدن آورده‏اند:

خون مایه زندگى است و آن در انسان و مهره داران سرخ رنگ، و مرکّب از دو قسمت است: سلول‏هاى خون و پلاسما. سلول‏هاى خون از سه گروه تشکیل یافته‏اند: گلبول‏هاى قرمز و گلبول‏هاى سفید و پلاکت‏ها.

گلبول‏هاى قرمز مأمور رسانیدن اکسیژن به بافت‏ها هستند؛ گلبول‏هاى سفید مدافع تن در برابر هجوم میکرب‏ها و ذرّات خارجى‏اند و پلاکت‏ها مانع خونریزى مى‏شوند. پلاسما غذاى بافت‏ها را تأمین مى‏نماید و مواد اضافى را از بافت‏ها گرفته‏

از راه کلیه به نام ادرار خارج مى‏سازد.

خون در ضمن گردش از غده‏هاى مترشح داخلى موادى مى‏گیرد و براى انتظام تن، آنها را به همه جا مى‏برد. مسلّم است در این گیرودار دسته‏اى از گلبول‏هاى خون پیر و فرسوده شده از دایره فعالیت خارج مى‏شوند و گلبول‏هاى تازه نفس جانشین آنها مى‏گردند.

عمر گلبول‏هاى قرمز در حدود چهار ماه، امّا عمر گلبول‏هاى سفید و پلاکت‏ها کوتاه‏تر است. پس کمبود خون از کجا تأمین مى‏شود؟ در بدن دستگاه‏هایى وجود دارد به نام دستگاه‏هاى خون ساز و آنها شامل مغز استخوان‏هاى گِرد و پهن و طحال و عقده‏هاى لنفاوى‏اند.

مغز استخوان‏ها مأمور ساختن گلبول‏هاى سفید هسته‏اى و پلاکت‏ها مى‏باشند، طحال و عقده‏هاى لنفاوى سازنده گلبول‏هاى سفید یک هسته‏اى‏اند و این دو دستگاه در دوران زندگى دائم در کارند. در بدن هم قرنطینه‏اى وجود دارد و آن مأمور است عناصر فرسوده خونى را بازداشته و متلاشى سازد، در عوض دستگاه‏هاى خون ساز سلول‏هاى تازه نفس را وارد گردش خون مى‏نماید. در مدّت زندگى انسان سالم این روش برقرار است. این است سرّ زندگى که آثار آن در هر جا به شکلى نمودار است!

(شکیب)

خون و محیط داخلى آن در کلام کارل‏

کارل که از اساتید بزرگ قرن معاصر است، درباره خون و محیط داخلى آن مى‏گوید:

محیط داخلى، جزئى از بافت‏ها و از آن غیر قابل تفکیک است و ادامه زندگى براى اندام‏هاى بدن بدون آن ممکن نیست. تمام تظاهرات حیات عضوى و حالت سلسله عصبى و افکار و امیال ومحبّت‏ها و خشونت‏هاى ما و زشتى و زیبایى جهان در دیده ما با حالت فیزیکو شیمیایى این محیط بستگى دارد.

این محیط از خون که در شریان‏ها و وریدها گردش مى‏کند، و مایعى که از جدار مویرگ‏ها مى‏گذرد و در ما بین اندام‏ها و بافت‏ها نفوذ مى‏کند تشکیل شده است و به این ترتیب مى‏توان یک محیط عمومى شامل خون و محیطهاى موضعى که به وسیله لنف بین بافتى ایجاد مى‏شود تمیز داد.

هر عضوى به استخرى مملوّ از نباتات آبى شبیه است که به وسیله نهر کوچکى سیراب مى‏شود. آب را کد استخر نظیر با لنفى است که سلول‏ها در آن شناورند و مازاد تغذیه گیاهان و مواد شیمیایى دیگرى که آزاد مى‏کنند در آن ریخته مى‏شود.

میزان رکود یا آلودگى این به سرعت حجم جویبارى که در آن مى‏ریزد بستگى دارد، همچنین ترکیب لنف بین بافتى نیز به وسیله مقدار خون شریان مغذّى عضو تنظیم مى‏شود. در هر حال خون است که به طور مستقیم یا غیر مستقیم ترکیب محیطى را که در آن تمام سلول‏هاى بدن زندگى مى‏کنند مى‏سازد.

خون نیز بافتى مانند همه بافت‏هاى دیگر بدن است و تقریباً شامل 30000میلیارد گلبول قرمز و 50 میلیارد گلبول سفید است.

این گلبول‏ها مانند سایر سلول‏هاى بدن در میان تار و پودى ثابت نشده‏اند، بلکه در مایعى به نام پلاسما شناورند و به این ترتیب خون، بافت سیّالى است که تمام قسمت‏هاى بدن را فرا مى‏گیرد و به هر سلول غذایى را که نیازمند است مى‏رساند، در عین حال محصولات زاید زندگى بافتى را نیز جمع آورى مى‏کند، به علاوه مواد شیمیایى لازم و سلول‏هایى که بتوانند نواحى آسیب دیده بدن را از نو ترمیم کنند نیز با خود دارد و با این عمل شگفت انگیزش بمانند سیلابى است که به کمک گل و لاى و تنه‏هاى درختى که با خود کنده و آورده است خانه‏هاى خراب شده مسیرش را از نو ترمیم مى‏کند.

ساختمان پلاسماى خون در حقیقت آن چیزى نیست که شیمیست‏ها تصور مى‏کنند و علاوه بر موادى که آزمایش‏هاى ایشان نشان داده است عناصر فراوان دیگر نیز در خود دارد. از یک طرف محقّقاً محلولى از بازها و اسیدها و املاح و پروتیین‏هایى است که وان اسلیک و هندرسون قوانین تعادل فیزیکو شیمیایى آنها را کشف کرده‏اند و به علت این ترکیب خاص، خون مى‏تواند با وجود ترشحات دائمى مواد اسیدى بافت‏ها، حالت یونى خود را که خیلى نزدیک به خنثى است حفظ کند و براى تمام سلول‏هاى بدن محیط تغییرناپذیرى که نه زیاد قلیایى ونه اسید است بسازد، ولى از طرف دیگر شامل پروتیین‏ها و پلى پیتیدها و اسیدهاى آمینه و قندها و چربى‏ها و مایه‏ها و مقادیر ناچیزى از فلزات مختلف و محصول ترشحات غدد داخلى و بافت‏ها نیز هست و ما هنوز به خوبى ماهیت بسیارى از این مواد را نمى‏شناسیم و به زحمت مى‏توانیم اعمال پیچیده و متعدد آنها را توجیه کنیم.

در پلاسماى خون براى هر بافتى غذاى مخصوص همان بافت و موادى که اعمال آن را تند یا برعکس آهسته مى‏کند وجود دارد و به این جهت مثلًا بعضى چربى‏ها توام با پروتیین‏هاى سرم مى‏توانند از قدرت تقسیم سلولى بکاهند و حتى‏آن را یکباره متوقف سازند. همچنین در سرم خون عناصرى یافت مى‏شود که مى‏توانند مانع از رشد باکترى‏ها گردند. این مواد در نسوجى که مورد حمله میکرب‏ها قرار گرفته است تهیه مى‏شود و براى دفاع به کار مى‏رود، به علاوه در پلاسما ماده‏اى به نام فیبرینوژن موجود است که به شکل فیبرین در مى‏آید و با چسبندگى خاص خود به زودى روى عروق زخمى شده را مى‏پوشاند و از خونروى جلوگیرى مى‏کند.

سلول‏هاى خونى یعنى گلبول‏هاى سفید و قرمز وظیفه بزرگى را در تشکیلات محیط داخلى دارند. در حقیقت پلاسما نمى‏تواند جز مقدار کمى از اکسیژن هوا را در خود حل و ذخیره کند و اگر گلبول‏هاى قرمز مقدار کافى اکسیژن با خود حمل نمى‏کردند، تهیه این ماده حیاتى براى توده عجیب سلول‏هاى بدن که دائماً طلب اکسیژن مى‏کنند به وسیله پلاسما غیر ممکن بود. گلبول قرمز سلول زنده‏اى نیست، بلکه کیسه کوچکى پر از هموگلوبین است که هنگام عبور از ریه، اکسیژن هوا را در خود مى‏گیرد و چند لحظه بعد آن را به سلول‏هاى گرسنه بافت‏ها پس مى‏دهد. در همین حال سلول‏ها اسید کربونیک و دیگر مواد زاید را نیز در خون مى‏ریزند.

گلبول‏هاى سفید برعکس، سلول‏هاى زنده‏اى هستند که گاهى در میان پلاسماى خون شناورند و گاهى نیز از جدار مویرگ‏ها مى‏گذرند و تا سطح سلول‏هاى مخاط روده و اندام‏هاى دیگر مى‏خزند.

به وسیله این عوامل است که خون از عهده انجام وظایف خود مانند یک نسج سیّال و عامل ترمیم نسوج فرسوده و در عین حال محیطى مایع و جامد بر مى‏آید و به هر جا که وجودش لازم باشد خود را مى‏رساند.

به وسیله خون در پیرامون میکرب‏هایى که به یک ناحیه بدن هجوم آورده‏اند به زودى توده بزرگى از گلبول‏هاى سفید حاضر مى‏شوند و به مبارزه مى‏پردازند.

همچنین خون براى ترمیم زخم‏هاى پوستى و اندام‏ها مواد ضرورى را با خود همراه‏مى‏آورد. گلبول‏ها در این جا به شکل سلول‏هاى ثابت در مى‏آیند و به دور خود رشته‏هاى هم بندى ایجاد و نسوج مجروح را مرمّت مى‏کنند.

مایعات و سلول‏هایى که از مویرگ‏ها خارج مى‏شود، محیط موضعى بافت‏ها و اندام‏ها را مى‏سازد. مطالعه این محیط تقریباً غیر ممکن است، چنانکه «رو» آزمایش کرده است اگر در بدن موجود مواد خاصى که رنگ آنها برحسب حالت اسیدى بافت‏ها تغییر مى‏کند تزریق نمایند اندام‏ها به رنگ‏هاى گوناگونى در مى‏آیند و به این ترتیب مشاهده اختلاف محیطهاى داخلى موضعى ممکن مى‏گردد. در حقیقت این تغییرات عمیق‏تر از آن است که به نظر مى‏آید ولى ما قادر به شناسایى تمام خصایص آن نیستیم.

در دنیاى وسیع بدن آدمى، کشورهاى مختلفى مى‏توان یافت و با این که کشورها همه از انشعابات یک رودخانه سیراب مى‏شود معهذا خواص آب دریاچه‏ها و استخرهاى آنها با ساختمان زمین و نوع نباتات هر کشورى فرق مى‏کند. هر بافتى و هر اندامى به کمک پلاسماى خون، محیط خاص خود را مى‏سازد و سلامت یا بیمارى و قدرت یا ضعف و سعادت و تیره روزى هر یک از ما با همکارى متقابل سلول‏ها و این محیط بستگى دارد.»

آرى، به قول حضرت زین العابدین علیه السلام:

«یا مَنْ لا تَنْقَضى عَجائِبُ عَظَمَتِهِ»

(سعدى شیرازى)

پی نوشت ها:

______________________________
<!--[if !supportLineBreakNewLine]-->
<!--[endif]-->

(1)- تلپاتى: ارتباط فکرى میان دو تن از مسافت دور، انتقال فکر.

(2)- انسان موجود ناشناخته: 14.

(3)- اسراء (17): 85.