شب میلاد بود و تا سحرگاه آسمان رقصید
به زیر  دست و پای اختران، آن شب زمان گم شد

همان شب چنگ در چین زلفت چین و غرناطه
میان مردم چشم تو، یک هندوستان گم شد

از آن روزی که جانت را اذان جبرئیل آکند
خروش صور اسرافیل در گوش اذان گم شد

تو نوح نوحی، اما قصه‏ات شوری دگر دارد
که در طوفان نامت کشتی پیغمبران گم شد

شب معراج در چشم تو خورشیدی تبسم کرد
شب معراج زیر پای تو صد کهکشان گم شد

ببخش ای محرمان در نقطه‏ی خال لبت حیران!
خیال از تو گفتن داشتم، اما زبان گم شد

ماهی که بی‏ایمان به آب شور دریا بود
هر روز راه رود را می‏بست، سد می‏کرد
انسان تمام عمر خود را پشت بر خورشید
می‏رفت و دائم سایه‏ی خود را لگد می‏کرد

کاخ غرور مردها هر شب بنا می‏شد
بر استخوان کتف سوسن‏های نابالغ
بر روی لب‏های زمین، لبخند سرخی بود
از گیر و دار تیغ و گردن‏های نابالغ

پیشانی دریا که آب چشم ماهی‏ها است
آخر، چروک افتاد و آخر، موج پیدا شد
دریا و ماهی بار دیگر آشتی کردند
هر برکه،‏ هر گودال بی‏مقدار، دریا شد

آمد کسی که دست‏هایش وقف مردم بود
آمد کسی که نسبتی با عشق و طوفان داشت
در سینه‏اش یک دل، ولی از جنس تابستان
در چشم‏های بالغش پیغام باران داشت

می‏گفت: «من خورشید را در آستین دارم»
می‏گفت: «من آیینه‏ی اهل زمین هستم
ای دست‏های سر به زیر و سرد؛ ای مردم!
من با زلالی‏های دریا همنشین هستم

هان!‏ ای شمایانی که سیمرغید و می‏بینم
در بال‏های بسته‏تان پرواز خوابیده!
ای مکه؛ ای دریای بی‏ماهی؛ شب بی‏ماه؛
آتشفشان با دهان باز خوابیده!

ای مردم؛ ای آوازهای منتشر در باد!
در دست‏های من خدا لبخند خواهد زد
ای دشت‏های تشنه و با آب، نامحرم!
یک گل، شما را با خدا پیوند خواهد زد»

     ابراهیم خلیل الله را در منجنیق گذاشته، به وسط آن آتش انداختند. از بارگاه الاهی خطاب به آتش رسید: «یا نار! کونی بردا و سلاما علی ابراهیم‍؛ ای آتش! سرد و سلامت باش بر ابراهیم.»

     این ندا آن چنان بر ابراهیم _ علیه السلام _ خوش آمد که از شنیدن او گریه کرد. جبرئیل از او پرسید: «چرا گریه می کنی؟» گفت: «ای کاش هزاران بار مرا به آتش می انداختند (و) این ندا تکرار می شد. گریه ی من برای این است که آوای ندای حق تمام شد!»

     غلغله ای در صف فرشتگان افتاد. می گفتند: «بارخدایا!‏ در روی زمین یک نفر تو را به یگانگی می شناسد و او هم در آتش بسوزد؟!» فرمان آمد: «آرام گیرید! این کار رازی دارد. او ندای ما را می طلبید.»

     از حضرت ابراهیم _ علیه السلام _ پرسیدند: «در زندگی، خوش ترین روز تو کدام روز بود؟» گفت: «آن روز که مرا به آتش نمرود می انداختند (که) از حق ندا آمد و نام من در آن ندا بود.»

     خوش به حال تو یا ابراهیم! از کوره ی امتحان، خالص بیرون آمدی. لباس خلت (= خلیل اللهی) بر تنت پوشانیدند و بر همه ی جهانیان فرمان دادند از تبعیت کنند.

آری، آری، چون دوست، آن باشد                           نار نمرود، بوستان باشد (از: سنایی)

     از حالش پرسیدم. گفتند: «نفس سرد برمی‏آورد و اشک می‏ریزد. گهی می‏خندد و گهی گرید! همیشه سر بر آسمان است!» فهمیدم که بیماری او بیماری تن نیست.

     خود در سرای پادشاه رفته و خود را طبیب معرفی کردم. پادشاه مرا دید. گفت: «هان! به درمان دخترم آمده‏ای؟» جواب دادم: آری. گفت:‏«بر کنگره‏ی قصر ما بنگر و سرهای بریده را ببین! این است سزای طبیبانی که نتوانند دخترم را درمان کنند!» گفتم: می‏بینم. باکی نیست! اجازه‏‏ی دخول بدهید.

     پادشاه که جرأت و شهامتم را دید، مرا بر خانه‏‏ی دخترش اشارت فرمود. وقتی نزدیکی اتاق او رسیدم، هنوز داخل نشده بودم (که)‏ این آواز را شنیدم: «بگو بر مؤمنان: چشم‏های خود را بر هم نهند!» متغیرالحال و متحیرالاحوال شدم که این آواز چه بوده و از کجا بوده. دیگرباره از آن دختر صدا آمد.

     وارد شده و از دختر پادشاه پرسیدم: ای کنیز خدا!‏ این چه حال است که در تو می‏بینم؟ جوابم را چنین داد: «ای پیر! میان ناز و نعمت، با کنیزکان و خاصان خود نشسته بودم. ناگاه دردی به دلم فرود آمد و اندوهی به جانم رسید. از خود بیرون گشته و واله شدم. چون از وجد و وله آسوده گشتم، خود را در بند زنجیر یافتم!‍‍؛ پس حکمش را پسندیدم و به قضایش رضا دادم! به خود آمده و دانستم که او دوستان خود را بد نخواهد تا سرانجام کار چه باشد. حیران او شدم. پرده‏های تاریک کفر را از دیده‏ی دل به کنار زدم. چون کفر رفت، اسلام آمد. در پس ظلمت، نور را به عیان دیدم. مسلمان شدم.»

     دلم به حالش سوخت که او در خانه‏ی کفر باشد. گفتم: می خواهی تو را از این‏جا نجات دهم و پیش مسلمانان ببرم؟ جواب داد: «در خانه‏ی اسلام، اسلام‏پروردن،‏ هنر نمی‏باشد‍؛ بلکه هنر این است که در خانه‏ی کفر، اسلام بپرورانی! مگر آن‏جا چه هست که این‏جا نیست؟» گفتم: کعبه. گفت: «آن‏جا را زیارت کرده‏ای؟» گفتم: 70 بار!

     گفت:‏«بالا را نگاه کن.» نگریستم. کعبه را دیدم! گفت: «ای پیر طریقت!‏ هر که با پای رود، کعبه را زیارت می‏کند و هر که با دل رود، کعبه به زیارت وی شود!»

     گفتم: تو را به خدا، چگونه به عز اسلام رسیدی و این منزلت (= مقام) را یافتی؟ گفت: «حکمش پسندیدم و به قضای او رضا دادم.»

     گفتم: الان من چگونه از این‏جا بیرون روم تا در امان بمانم؟! گفت: «رو به کعبه کن. به مقصد می رسی!» دیدم راهی فراپدید آمد که در آن، مانع و حاجتی نبود. از سرای کفر بدر آمده، به خانه‏ی اسلام (= مکه) رسیدم.

     متحیر و متعجب در کنار آن سنگ ایستاد و در سر (= راز) آن کار حیران مانده بود. خود، به خود می گفت: این آب به این زیادی چگونه از سنگ کوچکی بیرون می آید؟

     خدای _ تبارک و تعالی _ آن سنگ را به حرف درآورد و او گفت: «ای پیغمبر خدا! این آب که می بینی از من ترشح می کند، آب گریه ی من است. از آن روزی که خداوند فرمود: دوزخ را با سنگ ها آتش می زنند و گرم می کنند. من از حسرت و ترس از آن روز می گریم.»

     وقتی آن پیغمبر آن کلمات را از آن سنگ استماع کرد و گفت: «خداوندا! این سنگ را از آتش ایمن گردان!»، ندا رسید: «ایمن کردیم.»

     پس از مدتی باز آن پیغمبر از آن جا رد می شد، دید باز از آن سنگ، آب بیرون می ریزد! تعجب کرده و گفت: «بارخدایا! او را از آتش ایمن گردانیدی. باز هم از آن، آب بیرون می آید!»

     سنگ به فرمان خداوند به صدا درآمد و گفت: «ای پیغمبر!‏ آن گریستن از غم و حسرت بود و این گریستن از شادی و خوشحالی.»

     عابد در خشم شد و از بهر خدا و تعصب در دین، تبری برداشت و رفت که آن درخت را از بیخ برکند.

     ابلیس به صورت آدمی بر او ظاهر گشت و پرسید:‏ «کجا می‏روی؟» عابد گفت:‏ «برای بریدن آن درخت لعنتی که مردم کنار آن رفته و آن را پرستش می‏کنند.»

     ابلیس گفت:‏ «برو به کار عبادتت مشغول باش. تو را چه کار به این کار؟!» عابد از حرف او عصبانی شده و سخت بر او درآویخت و او را بر زمین زد و روی سینه‏اش نشست! ابلیس به او گفت:‏ «دست از من بردار تا تو را سخنی نیکو گویم.» عابد دست از وی برداشت.

     ابلیس گفت:‏ «این کار، کار پیغمبران است؛ نه تو!» عابد گفت:‏ «من از این کار بازنمی‏گردم.» دوباره با ابلیس دست به یخه شد و او را بر زمین زد.

     سومین (بار)‏ ابلیس گفت:‏ «ای عابد!‏ تو مردی هستی که مؤونه (= هزینه‏)ی زندگی‏ات (توسط)‏ مردمان اداره می‏شود. این کار (= بریدن درخت) را به عهده‏ی دیگران واگذار. من (هم) روزی 2 دینار (= سکه‏ی طلا) بر زیر بالین تو می‏گذارم که هم هزینه‏ی زندگی خود را تأمین کنی و هم به دیگرعابدان بدهی.»

     عابد پیش خود فکر کرد و گفت یک دینار آن را خود به کار می‏برم و دینار دیگر را صدقه می‏دهم و این کار، به‏تر از برکندن آن درخت است. من که پیغمبر نیستم و بدین کار مأمور نشده‏ام. دست از او برداشت.

     ابلیس چند روزی 2 دینار آورده و زیر بالین او می‏گذاشت. بعد از چند روز، دیگر نیامد. عابد عصبانی شد. دوباره تبر برداشت و عازم بریدن درخت گردید.

     باز ابلیس جلوش را گرفته و مانع از رفتن او شد. این دفعه هم، با هم درآویختند. ابلیس او را بر زمین زد و بر روی سینه‏اش نشست! عابد گفت: «چه شد که من دفعه‏ی گذشته، 2 بار تو را بر زمین (زدم)؛ ولی این بار درمانده شدم (و) تو بر من غلبه کردی؟» ابلیس گفت:‏ «آن 2 بار برای خدا بر این کار اقدام کرده بودی؛ (ولی) این بار برای دینار! آن 2 بار با اخلاص آمدی و به خاطر حفظ دین خدا خشم گرفتی و خداوند هم تو (را)‏ نیرومند ساخت و مرا بر زمین زدی و اکنون بهر طمع خویش آمدی و از بهر دنیا خشم گرفتی و پیرو هوای نفس خود شدی؛ لذا شکست خوردی.»